Prawa osobiste twórcy

Autorskie prawa osobiste są prawami nieprzenoszalnymi, a więc twórca nie może ich zbyć w drodze umowy ani mocą testamentu, autorskie prawa majątkowe mogą być przenoszone na inne osoby tak fizyczne, jak i prawne, a także są częścią spadku, którym można rozporządzić w testamencie lub podlegają dziedziczeniu ustawowemu.

Autorskie prawa osobiste nie gasną w czasie (wiecznie żywe!), majątkowe co do zasady gasną po 70 latach od śmierci twórcy. Autorskich praw osobistych twórca nie może się zrzec, są z nim związane bez względu na jego wolę, autorskich praw majątkowych, co do zasady, zrzec się może. Autorskie prawa osobiste wykonuje zawsze sam twórca lub osoby przez niego wskazane a po jego śmierci w pierwszym rzędzie małżonek (art.78 ust.2 i 3 Pr. aut.),

Prawa osobiste autorów należą do szczególnej kategorii dóbr chronionych prawem. Odzwierciedlają one z jednej strony „ojcostwo” dzieła i szczególny stosunek jaki ma do własnej twórczości autor, z drugiej prawdziwie niematerialny charakter utworu.

Zgodnie z art.16 Pr. aut., prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem. Można powiedzieć, że chronią piętno twórcze na dziele konkretnego człowieka i jego psychiczny i emocjonalny związek z własnym utworem. To piętno autora ucieleśnione w dziele trwa tak długo, jak długo istnieje jakiekolwiek odzwierciedlenie dzieła – choćby w pamięci innych ludzi, artystów wykonawców.

Art.16 Pr. aut wymienia przykładowe uprawnienia autora z tytułu posiadania praw osobistych, a są to: prawo do autorstwa utworu, prawo do oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Autor decyduje, w jaki sposób jego autorstwo ma zostać ujawnione publiczności –  nazwiskiem, pseudonimem artystycznym czy faktycznym, bądź udostępnione anonimowo. Przy pseudonimie faktycznym w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje autora wydawca lub producent. Po stronie użytkowników prawo to rodzi obowiązek opatrywania utworu nazwiskiem autora (lub pseudonimem, lub anonimem) w każdej sytuacji jego rozpowszechniania, nawet wtedy, gdy wygasły prawa majątkowe.

Nie wolno też nikomu ingerować w treść i formę utworu, jako że ustawa chroni jego nienaruszalność. To z tego powodu autor uczestniczy wielokrotnie w próbach orkiestry lub zespołu, dokonuje korekt i poprawek, akceptując je lub nie, przed udostępnieniem utworu publiczności. Prawo to chroni ideę utworu, aby nikt wbrew intencji autora jej nie wypaczał, aby korzystał z utworu rzetelnie, zgodnie z zamysłem twórcy. Do osobistych praw autorskich należy także prawo do premiery utworu. Autor ma wyłączność decydowania o czasie i miejscu pierwszego udostępnienia utworu publiczności. Autor także w każdym czasie może „kontrolować” czy inni, uprawnieni z tytułu praw majątkowych, korzystając z jego utworu –  nie przeinaczają go, wykonują zgodnie z życzeniem autora itp. Ustawodawca nie podjął się opisania pełnego katalogu osobistych praw autorskich głównie ze względu na ich charakter. Ustawa wymienia je przykładowo, co oznacza, że mogą wchodzić w grę także inne uprawnienia autora – wszystko zależy od konkretnej sytuacji.

Wobec tego, że autorskie prawa osobiste „żyją” bez ograniczeń czasowych, po śmierci autora wykonują je w pierwszym rzędzie małżonek, a w jego braku kolejno zstępni (dzieci), rodzice, rodzeństwo, wnukowie, zstępni rodzeństwa. W ich braku z powództwem o ochronę praw autorskich może wystąpić także organizacja twórcza lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (art.78 ust.4 Pr. aut)