Prawa majątkowe twórcy

Autorskie prawa majątkowe to podstawowe uprawnienie, obok praw osobistych, przysługujące autorowi z tytułu stworzenia utworu. Prawa te są zbywalne w każdy dozwolony przez prawo sposób (m.in. sprzedaż, darowiznę) oraz podlegają dziedziczeniu, zarówno w drodze testamentu, jak i dziedziczenia ustawowego. Na treść autorskich praw majątkowych, opisanych art.17 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Pr.aut.), składa się wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Prawa majątkowe to kategoria władztwa nad określonym dobrem. Można powiedzieć, że prawo majątkowe daje właścicielowi określonego dobra nieomal nieograniczone prawo dysponowania tym dobrem. W ramach tego prawa może oczywiście swoje dobro udostępniać innym, ograniczać własne uprawnienia itd. W samym pojęciu prawa majątkowego nie ma elementów wprost finansowych i ekonomicznych. Korzystanie z tego prawa może je jednak rodzić, chociażby w postaci pobierania określonych pożytków albo wynagrodzenia. Klasycznym przykładem prawa majątkowego jest prawo własności np. rzeczy. Autorskie prawo majątkowe to właśnie wyłączne władztwo autora nad stworzonym przez siebie utworem. Władztwo na każdym możliwym polu eksploatacji, na którym utwór da się wykorzystać. Władztwo to skierowane jest przeciwko wszystkim, którzy chcieliby utwór eksploatować, zarówno w formie materialnej (np. płyta), jak i niematerialnej (np. odtworzenie z tej płyty). Do twórcy należy także decyzja o pobieraniu i wysokości wynagrodzenia za eksploatację.

Wszelkie formy korzystania z utworu nie mogą nastąpić wcześniej niż twórca udzieli na nie zgody. Brak zgody na korzystanie z utworu powoduje, że korzystanie z utworu jest naruszeniem autorskich praw majątkowych (rodzi odpowiedzialność cywilną z art.79 Pr.aut.) i przestępstwem (rodzącym odpowiedzialność karną z art.116 – 118 Pr.aut.). Ustawa przesądza także o tym, że twórca ma prawo majątkowe do każdego możliwego dla danego rodzaju utworu sposobu jego eksploatacji („na wszystkich polach”), sposobu rozpowszechniania, czyli udostępniania innym.

Na korzystanie z utworu na każdym ze szczegółowych  pól w powyższych zakresach, musi być udzielona oddzielna zgoda twórcy lub jego następców prawnych. Tę zgodę twórcy, tylko w nielicznych przypadkach  zastępuje  przepis ustawy, w ramach tzw. dozwolonego użytku chronionych utworów (art.23 – 35 Pr.aut. – użytek prywatny i użytek publiczny).

Wynagrodzenia te ściągają także organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, dla twórców utworów jest to Stowarzyszenie Autorów ZAiKS.

Autorskie prawa majątkowe, odrębnie niż osobiste, wygasają z upływem lat siedemdziesięciu od śmierci twórcy lub innych zdarzeń opisanych art. 36 Pr.aut. Te siedemdziesiąt lat liczymy latami pełnymi od roku następnego po śmierci autora. Oznacza to, że po upływie tych lat, można z utworu korzystać bez zgody twórcy lub jego następców prawnych i nie trzeba także płacić wynagrodzeń autorskich. Mamy jednak zawsze obowiązek respektowania autorskich praw osobistych, bo one w czasie nie gasną. Pamiętajmy jednak, że zgodnie z polskim prawem, art. 40 Pr.aut., producenci lub wydawcy egzemplarzy utworów literackich, muzycznych, plastycznych, fotograficznych i kartograficznych, niekorzystających z ochrony praw majątkowych, (a więc m.in. tych, których autorzy zmarli przed 70 laty), zobowiązani są do wpłat (5 – 8% ceny egzemplarzy) ustalonych przez ministra kultury, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.