Marek Safjan, 75. urodziny

Ciągle w drodze

„Co było moją Itaką?” – pytał prof. Marek Safjan w swym jubileuszowym wystąpieniu 18 marca 2024 roku w auli Starej Biblioteki kampusu Uniwersytetu Warszawskiego, jego macierzystej uczelni. „Moja mityczna Itaka to był także Uniwersytet – miejsce idealne, zakładające nie tylko wymianę myśli, stałą stymulację intelektualną, ale także istnienie autentycznej wspólnoty ludzi, których łączy zaufanie, pewien kod aksjologiczny i obustronna komunikacja na linii nauczyciel-uczniowie”. I skonstatował ze smutkiem: „Tak, Itaka nie istnieje, a zatem nie można do niej powrócić”. 

Warszawiak z urodzenia, w stolicy zdał maturę i na stołecznym uniwersytecie rozpoczął studia prawa i administracji. Jeszcze przed uzyskaniem aplikacji sędziowskiej w 1973 roku podjął pracę w Katedrze Prawa Cywilnego UW. Zaangażowany w działalność opozycyjną, był m.in. współzałożycielem pierwszego koła „Solidarności” na Wydziale Prawa i Administracji UW i współwydawcą podziemnego czasopisma „Niepodległość”. W 1980 roku, po uzyskaniu stopnia doktora nauk prawnych, objął stanowisko adiunkta w Katedrze Prawa Cywilnego. Gdy prof. Adam Strzembosz zaproponował mu wykłady na Wydziale Prawa Świeckiego i Kanonicznego Uniwersytetu Lubelskiego, dołączył do jego zespołu, pozostając w gronie pracowników naukowo-dydaktycznych warszawskiej uczelni. Po stażu w Departamencie Prawnym Rady Europy został ekspertem Kanadyjskiej Komisji Reformy Prawa, współpracuje również z Centrum Bioetyki i Prawa Medycznego uniwersytetu w belgijskim Leuven. Jako profesor zwyczajny został mianowany dyrektorem Instytutu Prawa Cywilnego UW, w latach 1995-1997 był protektorem uczelni. Sędzią Trybunału Konstytucyjnego został w 1997, rok później objął stanowisko prezesa, które pełnił do 2006. Trzy lata później został polskim sędzią w Trybunale Sprawiedliwości UE w Luksemburgu, pełnił to stanowisko do 31 stycznia br. W maju tegoż roku powołany został na przewodniczącego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego działającej przy Ministerstwie Sprawiedliwości. 

Fachowa wiedza, szerokie kompetencje i zawodowy profesjonalizm prof. Safjana doceniono, zapraszając go do udziału w licznych polskich i zagranicznych gremiach, m.in. Komitetu Ochrony Danych Osobowych Rady Europy, Prezydium Komitetu Bioetycznego RE, Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Association Internationale des Amis de la culture juridique franÇaise, Rady Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Komitetu Etyki w Nauce PAN, International Academy of Comparative Law, Polskiej Akademii Umiejętności (jest jej członkiem czynnym), European University Institute jako senior fellow (jest również doktorem honoris causa tej uczelni). 

Wśród licznych przyznanych mu nagród i wyróżnień należy wymienić komandorię Orderu Odrodzenia Polski oraz Orderu Wielkiego Księcia Giedymina, Order Zasługi Republiki Włoskiej, Odznakę Honorową „Bene Merito”, medal „Zasłużony dla tolerancji”, a także Nagrodę 100-lecia ZAiKS-u, którą otrzymał w 2020 roku (jest członkiem Stowarzyszenia od 2002 roku). 

W swym wystąpieniu przestrzegał przed problemami, jakie pojawiają się na tle kryzysu rządów prawa: demontażem instytucji państwa prawa, pasywnością społeczeństwa, stawianiem ponad prawem uzurpowanej przez rządzącą większość „słuszności”, co Kornel Morawiecki ujął frazą, że „ponad prawem stoi naród” – twierdzenie niebezpieczne, które już w XVII wieku podważył Stefan Zamoyski, przypominając ówczesnemu monarsze Janowi Kazimierzowi: „Non rex regnat sed lex” – prawo rządzi, a nie król. Prof. Safjan zakończył swój wykład bardziej optymistycznie: „Dzisiaj kontury Itaki już się wyraźniej rysują, widać już jej światła […] będziemy się więc zbliżali do niej coraz bardziej”.