Stanowisko ZAiKS-u w kwestii sztucznej inteligencji

Szanowni Koleżanki i Koledzy,

w ostatnich miesiącach staliśmy się świadkami ogromnego przyspieszenia w rozwoju sztucznej inteligencji („AI”). W imieniu Zarządu ZAiKS-u i grupy roboczej ds. AI chciałbym poinformować Was o tym, jak władze Stowarzyszenia pracują nad zapewnieniem poszanowania praw autorów w kontekście tej nowej formy eksploatacji.

Doskonale znamy korzyści i ryzyko związane z generatywną sztuczną inteligencją, które dotyczą nie tylko twórców i artystów, ale też odbiorców naszej twórczości. Obawy wynikają z braku przejrzystości platform, które zostały bez naszej zgody „nakarmione” muzyką, dziełami plastycznymi, książkami i filmami.

Sztuczna inteligencja oferuje twórcom fantastyczne możliwości i w zawrotnym tempie staje się powszechnym narzędziem wspomagającym ludzką kreatywność. Jednocześnie pojawiły się obawy dotyczące ochrony ludzkiej twórczości i obecnego nieautoryzowanego wykorzystania na szeroką skalę chronionego repertuaru do szkolenia platform AI bez jakiejkolwiek formy rekompensaty dla twórców. Naszym obowiązkiem jest bronić praw członków Stowarzyszenia, opowiadać się za jasnymi zasadami gry i zapewnić ich przestrzeganie przez wszystkie strony. Głos twórców staje się coraz bardziej słyszalny. Pracujemy nad tym, aby dostosować istniejące przepisy do nowej rzeczywistości. 13 marca 2024 Parlament Europejski formalnie przyjął unijne rozporządzenie o sztucznej inteligencji („AI Act”) zdecydowaną większością głosów. Niemalże z każdym miesiącem obserwujemy jednak niezwykle szybki rozwój modeli generatywnej sztucznej inteligencji i poznajemy zagrożenia, jakie mogą one stwarzać dla twórców przy braku odpowiednich środków kontrolnych.

Zagrożenia te obejmują w szczególności:

• wykorzystywanie przez firmy zajmujące się sztuczną inteligencją ogromnych ilości dzieł chronionych prawem autorskim do programowania swoich modeli, bez zgody i rekompensaty na rzecz właścicieli praw,

• tworzenie przez sztuczną inteligencję tworów, które naśladują lub powielają dzieła chronione prawem autorskim, co nie tylko zagraża źródłom wynagrodzeń twórców, ale także przyszłości dziedzictwa kulturowego ludzkości i ludzkiej kreatywności,

• całkowity brak przejrzystości ze strony firm zajmujących się sztuczną inteligencją, co powoduje, że twórcy nie mają informacji czy firmy te wykorzystały ich twórczość bez pozwolenia.

To wszystko stwarza poważne ryzyko dla twórców. Z chwilą dokonania (często nielegalnej) eksploatacji ogromnych zbiorów utworów, generatywne modele AI mogą generować dowolnie wiele „wytworów”, które będą konkurować z oryginalnymi, ludzkimi dziełami. To jest nieuczciwa konkurencja i działanie na rzecz erozji polskiej kultury. Dlatego po przeprowadzeniu serii konsultacji i badań opracowaliśmy listę rekomendacji dotyczących regulacji rynku kreatywnego.

Eksploracja tekstów i danych (TDM)
Rozwój i funkcjonowanie AI opierają się na technikach uczenia maszynowego, które nierzadko wiążą się z eksploatacją chronionej prawem autorskim twórczości ludzkiej. Chcemy, aby twórcy mogli dokonywać skutecznego zastrzeżenia (opt-out) uniemożliwiającego korzystanie z ich dzieł bez licencji lub innej formy zapłaty. Chcemy, żeby twórcy mogli zlecić organizacjom zbiorowego zarządu zarządzanie wyłączeniami bez konieczności prowadzenia samodzielnie nierównych negocjacji z platformami cyfrowymi.

Prawo autorskie
Sprzeciwiamy się przyznaniu wytworom generatywnego AI jakiejkolwiek ochrony zbliżonej do ochrony prawnoautorskiej lub ochrony wynikającej z praw pokrewnych. Zależy nam, aby uregulować rynek, a nawet ułatwić działalność licencyjną tworów AI, jednak nie kosztem wspierania konkurencji wobec twórców.

Licencjonowanie wytworów AI
Brak możliwości objęcia wytworów AI zakresem ochrony prawnoautorskiej oznacza, że nie podlegają one również licencjonowaniu na zasadach przewidzianych przez prawo autorskie.

Rejestracja utworów zawierających wytwory AI
Rejestracji podlega wyłącznie utwór stworzony przez człowieka, stanowiący wyraz jego wysiłku intelektualnego i kreatywnego oraz będący wynikiem jego twórczych wyborów. Jeśli twórca korzystał z funkcjonalności AI jako narzędzia wspierającego proces twórczy, które pozostawia swobodę wyborów i możliwość decydowania o ostatecznym kształcie utworu (AI-assisted works), taki utwór nadal podlegać może rejestracji na dotychczasowych zasadach. Ale jeśli np. tekst piosenki został w całości wytworzony przez narzędzie generatywnej AI, takiej jak Chat GPT, to wytwór ten nie będzie chroniony przez ZAiKS. Opracowaliśmy założenia procesu rejestracji utworów z wytworem generatywnej AI, który zamierzamy wdrożyć w życie do końca czerwca 2024 r.

AI Act i postulaty zmian w prawie
Postulaty polityczne związane z rozporządzeniem AI Act i jego implementacją w polskim prawie:
• dostawcy narzędzi AI muszą wprowadzić transparentność na etapie uczenia systemu (jakie dane są wykorzystywane) oraz na etapie publikacji (informacja o tym, co jest efektem działania AI, a co jest dziełem ludzkim),
• powyższe obowiązki muszą dotyczyć wszystkich dostawców, których usługi są dostępne w Polsce,
• jeśli usługa AI wykorzystała utwory chronione, jej operatorzy mają obowiązek uzyskania licencji od podmiotów uprawnionych,
• konieczna jest regulacja wyjątków i ograniczeń prawa autorskiego. Koncerny technologiczne nie mogą korzystać z przywilejów świata nauki czy edukacji w celu bezpłatnego wykorzystania pracy twórców do tworzenia komercyjnych produktów,
• gdyby wprowadzenie obowiązku licencjonowania okazało się niemożliwe, konieczne jest ustanowienie obowiązku wypłaty rekompensaty zidentyfikowanym uprawnionym, na których utworach i przedmiotach praw pokrewnych były programowane narzędzia AI.
• promocja ludzkiej twórczości – postulujemy stworzenie mechanizmów ochronnych, takich jak obowiązkowe kwoty utworów w programach nadawców czy serwisów internetowych, dostęp do finansowania produkcji filmowych wyłącznie w wypadku korzystania w możliwie największym udziale z pracy twórców, a nie zastępowania ich pracy wytworami AI.

Nie będzie przesadą stwierdzenie, że w ostatnim czasie temat sztucznej inteligencji dominuje w rozmowach, które prowadzimy z naszymi partnerami i politykami. Współpracujemy także z naszymi odpowiednikami w kraju i na całym świecie, aby mieć pewność, że głos twórców jest słyszalny. Jesteśmy w ścisłym dialogu z organizacjami zrzeszającymi twórców, w tym CISAC, GESAC, CIAM czy ECSA, bierzemy udział w tworzeniu regulacji dotyczących sztucznej inteligencji. Naszym celem jest ustanowienie jasnych ram prawnych, które rozwieją wszelkie wątpliwości i wyeliminują możliwość systematycznego wykorzystywania dzieł twórców przez platformy AI bez uczciwego wynagrodzenia. Zarząd Stowarzyszenia jest przekonany, że przy odpowiedniej legislacji możliwe będzie licencjonowanie firm zajmujących się sztuczną inteligencją. Podobnie jak miało to miejsce w przeszłości, gdy ZAiKS i inne organizacje zbiorowego zarządzania podejmowały działania na rzecz uprawnionych w kontekście pojawienia się innowacyjnych wtedy technologii, takich jak radio czy streaming. ZAiKS jest gotowy wziąć udział w opracowaniu takiego systemu licencjonowania sztucznej inteligencji.

Powszechnie wiadomo, że firmy technologiczne i powiązane z nimi organizacje lobbingowe będą naciskać na korzystne dla nich zmiany w prawie autorskim. Ten nacisk jest zwalczany przez organizacje twórców na całym świecie. Jednakże zdajemy sobie sprawę, że całkowity zakaz dostępu AI do utworów mógłby zahamować rozwój zarówno nauki, jak i twórczości, utrudniając korzystanie z dorobku ludzkości. Naszym celem nie jest blokowanie rozwoju sztucznej inteligencji. Wręcz przeciwnie, zdajemy sobie sprawę z ogromnego potencjału AI jako kreatywnego narzędzia dla twórców. Domagamy się jedynie ustanowienia trwałej i etycznej równowagi pomiędzy aspiracjami podmiotów działających w branży AI a prawami uprawnionych, na których twórczości te aspiracje bazują.

Zarząd Stowarzyszenia uważa, że przy odpowiednich zabezpieczeniach i odpowiednich ramach praw autorskich sztuczna inteligencja może wspierać i zwiększać ludzki potencjał twórczy w przemyśle kreatywnym. Chcemy jednak, żeby politycy pamiętali, iż prawo autorskie jest jednym z niewielu dostępnych instrumentów monetyzacji procesu twórczego. Nie ma żadnego uzasadnienia dla tego, by systemy AI czerpały pełne korzyści z pracy twórców bez pozwolenia i bez zapewnienia im jakiegokolwiek wynagrodzenia.

Przewiduje się, że sztuczna inteligencja będzie generować ogromne przychody dla platform technologicznych. Chcę Państwa zapewnić, że Zarząd ZAiKS-u będzie ciężko pracować, aby zapewnić twórcom udział w tych przychodach.

W imieniu Zarządu Stowarzyszenia Autorów ZAiKS oraz grupy roboczej ds. AI
Miłosz Bembinow