Ochrona roli twórcy – człowieka

Systemy komputerowe oparte na sztucznej inteligencji (AI), tj. mające zdolność przetwarzania danych i informacji w sposób odzwierciedlający zdolność ludzkiego mózgu nie są zjawiskiem nowym.

Z narzędzi wspomagających proces twórczy bazujących na algorytmach komputerowych wyposażonych w funkcję uczenia maszynowego kompozytorzy i inni twórcy korzystają od lat. Za nowość należy za to uznać narzędzia tzw. generatywnej AI, które od momentu wprowadzenia na rynek chatbota ChatGPT 30 listopada 2022 roku, są tworzone na skalę masową.

Narzędzia generatywnej AI, przetwarzając polecenia lub zapytania (prompty) użytkownika, mogą w odpowiedzi generować zróżnicowane treści – w tym teksty, obrazy, muzykę – w oparciu o dane, na których są szkolone. Takie wytwory generatywnej AI pozbawione są jakiejkolwiek ludzkiej ingerencji poza podaniem promptów. Do programowania tych narzędzi wykorzystuje się ogromne zestawienia danych zaczerpniętych z internetu w tym chronione utwory, artystyczne wykonania czy fonogramy. Aby jak najlepiej odpowiedzieć na zapytanie użytkownika związane z konkretnym stylem sztuki czy konkretnym artystą, narzędzie generatywnego AI musi pozyskać jak najwięcej informacji, czyli zwielokrotnić obrazy, teksty, dźwięki.

Do programowania tych narzędzi wykorzystuje się ogromne zestawienia danych zaczerpniętych z internetu w tym chronione utwory, artystyczne wykonania czy fonogramy

Takie działania mogą mieć cel wyłącznie rozrywkowy, dla własnych, prywatnych celów użytkownika, ale wytwory AI mogą też być wykorzystywane w projektach komercyjnych, do produkcji dużej ilości treści przypominających treści kreatywne, które mogą konkurować z twórczością ludzi. Niezależnie od celu wykorzystania, na narzędziach tych zarabiają przede wszystkim produkujące je korporacje technologiczne, a „szkolenie” generatywnego AI, udoskonalające jego działanie odbywa się bez zgody ani nawet informowania uprawnionych z tytułu praw autorskich i praw pokrewnych.

Sektory kreatywne domagają się uregulowania zasad działania generatywnego AI, zanim masowe wykorzystanie takich narzędzi doprowadzi do wyeliminowania z rynku niektórych zawodów artystycznych. Twórcy, tacy jak tłumacze czy autorzy muzyki użytkowej, już muszą mierzyć się z realną konkurencją ze strony wytworów AI. Potrzeba szybkiej reakcji legislacyjnej, żeby generatywna AI rozwijała się według określonych zasad, zapewniających twórcom utrzymanie ze swojej pracy i talentu i minimalizujących ryzyko zastąpienia ludzkiej twórczości wytworami AI.

Jakich regulacji AI oczekują twórcy ZAiKS

• Spełnienia przez dostawców narzędzi generatywnej AI wymogów transparentności, co najmniej na poziomie przewidzianym w AI Act:
• na etapie inputu – poprzez publikowanie zestawień danych chronionych prawem autorskim wykorzystywanych do szkolenia swoich produktów, co umożliwi identyfikację repertuaru uprawnionych i jego licencjonowanie;
• na etapie outputu – poprzez oznaczanie wytworów AI, tak aby nie mogły one rodzić w odbiorcach wrażenia, że zostały stworzone przez człowieka.
• Objęcia powyższymi obowiązkami narzędzi generatywnego AI, których operatorzy mają siedzibę poza Polską, ale usługi te są dostępne i wykorzystywane na terytorium Polski.
• Wprowadzenia jednoznacznego obowiązku uzyskiwania licencji od podmiotów uprawnionych w przypadku, gdy narzędzia AI są programowane na danych, które stanowią chronione utwory i przedmioty praw pokrewnych.
• Wyłączenia możliwości nadużywania przez dostawców narzędzi generatywnego AI istniejących wyjątków i ograniczeń prawa autorskiego. Niezbędne jest prawidłowe ukształtowanie w Polsce wyjątku dotyczącego eksploracji tekstów i danych (TDM), poprzez m.in. umożliwienie zgłaszania zastrzeżeń przed wykorzystaniem repertuarów chronionych, z uwagi na masowy charakter takiej eksploatacji, przez organizacje zbiorowego zarządzania.
• Wprowadzenia obowiązku wypłaty rekompensaty zidentyfikowanym uprawnionym, na których utworach i przedmiotach praw pokrewnych już zostały zaprogramowane narzędzia AI, płatnego za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania, a w przypadku braku możliwości identyfikacji wszystkich uprawnionych – wypłaty rekompensaty takim organizacjom z przeznaczeniem na projekty skierowane na wsparcie twórców w ich kreatywnych działaniach.
• Promocji ludzkiej twórczości – stworzenia mechanizmów ochronnych przeciwko masowemu korzystaniu z wytworów AI, takich jak obowiązkowe kwoty utworów w programach nadawców czy serwisów internetowych, dostęp do finansowania produkcji filmowych wyłącznie w wypadku korzystania w możliwie największym udziale z pracy twórców, a nie zastępowanie ich pracy wytworami AI.