Jakie postanowienia w umowie. Krótkie kompendium wiedzy dla twórców

• Jakie postanowienia powinny się znaleźć w umowie?
• Jaką umowę zawrzeć, gdy łączy nas z ZAiKS-em umowa o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi?
• Jakich umów (i istotnych postanowień umownych) unikać?

NA POCZĄTEK
W pierwszej kolejności jak zawsze radzimy, aby nie podpisywać umów,
których nie rozumiemy, których zapisy budzą nasze wątpliwości. Przesyłane projekty umów należy uważnie czytać i nie bać się pytać o kwestie, które są dla nas niejasne albo mają się nijak do przedmiotu naszej umowy. Podejmujmy rozmowy, aby zmienić umowę tak, aby ostateczna jej treść była satysfakcjonująca dla obu stron. Jednocześnie zwracamy uwagę, że jeżeli powierzyłaś/powierzyłeś swe prawa w zbiorowe zarządzanie, powinnaś/powinieneś informować kontrahenta o tym fakcie i zakresie dokonanego powierzenia, gdyż wpływa ono na sposób i zakres dysponowania przez ciebie autorskimi prawami majątkowymi.

Twórca, który zawarł umowę o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi z ZAiKS-em, nie powinien zawierać umów tzw. licencyjnych i umów przenoszących autorskie prawa majątkowe.

Umowy, które zawierają twórcy, mogą dotyczyć:
1) utworów już istniejących
albo
2) utworów nowych (np. utworów na zamówienie).

GDY PRAWA DO UTWORU SĄ POWIERZONE ZAiKS-owi DO ZBIOROWEGO ZARZĄDZANIA
Utwory już istniejące, do których prawa zostały powierzone ZAiKS-owi, znajdują się w jego zarządzie i to ZAiKS ma wyłączne prawo do ich licencjonowania na wskazanych w umowie polach eksploatacji utworu (chyba że twórca wyłączył określone pole eksploatacji z zarządu ZAiKS-u, tj. złożył w ZAiKS-ie odpowiednie oświadczenie skutkujące ograniczeniem zakresu umowy o zbiorowe zarządzanie).

Twórcy, którzy zawarli ze Stowarzyszeniem Autorów ZAiKS umowę o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi, upoważnili ZAiKS do udzielania licencji na zasadzie wyłączności na polach eksploatacji, na
których działa Stowarzyszenie na podstawie posiadanego zezwolenia, to jest na polach:
1) publiczne wykonanie,
2) wystawianie (publiczne wykonanie na scenie),
3) wyświetlanie,
4) odtwarzanie,
5) nadawanie,
6) reemitowanie,
7) publiczne udostępnianie w taki sposób, aby każdy mógł mieć do utworów dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym,
8) utrwalanie na nośnikach dźwięku, obrazu oraz obrazu i dźwięku, bez względu na zastosowaną technikę, z wyłączeniem techniki drukarskiej (wydawania drukiem), zwielokrotnianie, wprowadzanie do obrotu,
9) najem,
10) użyczanie.

Zgodnie z umową o zbiorowe zarządzanie powierzenie praw nie obejmuje:
• wydawania utworów drukiem,
• zezwalania na włączenie utworu do reklam i do utworów audiowizualnych (tj. filmów i seriali fabularnych, filmów i seriali dokumentalnych, filmów i seriali animowanych) oraz
• wykonywania autorskich praw zależnych, z tym że ZAiKS określa zasady rozpowszechniania na poszczególnych polach eksploatacji i pobiera wynagrodzenia z tego tytułu. Twórca zatem bez pośrednictwa ZAiKS-u:
• wyraża zgodę na wydanie utworu
drukiem,
• wyraża zgodę na eksploatację opracowania utworu (skróty, przeróbki,
modyfikacje, tłumaczenie),
• wyraża zgodę na połączenie utworu z innym utworem, np. muzyki z utworem choreograficznym czy z utworem audiowizualnym (synchronizacja),
• wyraża zgodę na włączenie utworu do reklamy oraz, w przypadku wyłączenia jakiegokolwiek pola eksploatacji spod zbiorowego zarządu ZAiKS-u,
• udziela samodzielnie zgody na korzystanie z utworu na tym polu.

Utwory tworzone na zamówienie (utwory zamówione) również są w zarządzie ZAiKS-u, gdy twórcę i ZAiKS łączy umowa. Powierzenie do zbiorowego zarządzania obejmuje bowiem utwory istniejące w dniu zawarcia umowy z ZAiKS-em, jak i powstałe w okresie jej obowiązywania. W przypadku takich utworów twórca może ponadto, obok udzielania samodzielnie zgód, o których mowa wyżej, udzielić zgody na pierwsze udostępnienie utworu publiczności przez zamawiającego (premiera utworu) czy też zgodzić się, że utwór będzie opatrywany komentarzem, iż został stworzony na zamówienie. Autor może też swobodnie dysponować oryginalnym egzemplarzem utworu i np. przekazać go wraz ze swoim autografem. Przeniesienie własności egzemplarza nie powoduje przejścia praw do utworu. Wymaga to zawsze wyraźnego postanowienia w umowie.

JAKA UMOWA? JAKIE POSTANOWIENIA UMOWNE?
Utwory tworzone na zamówienie są z reguły przedmiotem umowy o dzieło czy umowy o stworzenie utworu. Umowa taka powinna zawierać w szczególności:
• opis przedmiotu umowy
Na co się umawiamy? Co jest przedmiotem zamówienia?
• oświadczenie twórcy co do praw do utworu, który zostanie stworzony
W tej części powinien znaleźć się zapis dotyczący powierzenia praw ZAiKS-owi, np. Twórca oświadcza, że powierzył autorskie prawa majątkowe do utworów swojego autorstwa do zbiorowego zarządzania Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS na następujących polach eksploatacji…
• termin wykonania i dostarczenia dzieła
Zadbajmy przy okazji w tym miejscu o postanowienie dotyczące przyjęcia utworu: W terminie… od dnia dostarczenia przez twórcę utworu za mawiający zawiadomi twórcę o przyjęciu utworu bez zastrzeżeń, nieprzyjęciu utworu lub uzależnieniu przyjęcia utworu od dokonanych zmian w oznaczonym terminie. Brak zawiadomienia twórcy oznacza, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń.
• wysokość wynagrodzenia i zasady płatności wynagrodzenia z tytułu stworzenia i dostarczenia dzieła
Z punktu widzenia interesów twórcy zasadnym byłoby, aby w tym miejscu pojawiło się postanowienie, że wszelkie prawa (zgody na korzystanie) do dostarczonego utworu przejdą na Zamawiającego z chwilą zapłaty uzgodnionego wynagrodzenia, np. Z chwilą zapłaty wynagrodzenia, o którym mowa w §… Twórca wyraża
zgodę na …/ przenosi na Zamawiającego prawo do …/ udziela zgód, o których mowa w Umowie.

W zawieranej umowie – w związku z uprzednio dokonanym powierzeniem praw do utworu ZAiKS-owi i zakresem tego powierzenia (co do rodzajów utworów, pól eksploatacji i terytoriów) – należy również przesądzić, że eksploatacja utworu odbywać się będzie w oparciu o licencje udzielane odrębnie przez ZAiKS czyli ozz, np.: Zamawiający zobowiązuje się wystąpić do Stowarzyszenia Autorów ZAiKS o udzielenie licencji na korzystanie z utworu na następujących polach eksploatacji…/na polach eksploatacji wymienionych w §… Umowy.

Określając zasady płatności wynagrodzenia, dobrze jest pamiętać o określeniu wysokości kosztów uzyskania
przychodu. Jeżeli przedmiotem umowy o dzieło są utwory i twórca przekazuje do nich prawa w postaci zgód i zezwoleń, o których mowa poniżej, można wówczas skorzystać z podwyższonych, 50% kosztów uzyskania przychodu.

Umowa może zawierać dodatkowe postanowienia i obejmować m.in.
• zgodę na korzystanie, odnoszące się do praw niewchodzących w zakres dokonanego powierzenia, np. zwielokrotnienie drukiem,
• zezwolenie dla zamawiającego na pierwsze udostępnienie utworu publiczności (np. premiera teatralna),
• zezwolenie na dokonywanie w utworze zmian będących oczywistą koniecznością wynikającą z celu za mówienia wykorzystania utworu (w uzgodnieniu z autorem),
• zgodę na połączenie utworu z muzyką i ruchem scenicznym w zakresie wynikającym z koncepcji spektaklu teatralnego, zrealizowanego na podstawie utworu,
• zasady sprawowania nadzoru autorskiego w zakresie korzystania z dzieła np. w czasie prac nad spektaklem.

W takim przypadku wynagrodzenie określone w umowie obejmowałoby zapłatę za stworzenie utworu i udzielenie przez autora powyższych zezwoleń i zgód, przy czym zakres udzielanych praw powinien przekładać się na wysokość ustalanego przez strony wynagrodzenia.
Ustalane w umowie o dzieło wynagrodzenie może być wynagrodzeniem ryczałtowym (określona wysokość wynagrodzenia). W prezentowanym powyżej ujęciu ustalone wynagrodzenie nie obejmuje wynagrodzenia za przyszłą eksploatację utworu, która w zakresie dokonanego powierzenia praw – następuje w oparciu o licencje udzielane odrębnie przez organizację zarządzającą prawami.

Poniżej w uzupełnieniu przedstawiona jest lista postanowień umownych, na które twórca nie powinien wyrażać zgody lub które powinny budzić jego wątpliwości, a także te postanowienia, o których umieszczenie w umowie powinniśmy zadbać:

1) Twórca przenosi na (…) autorskie prawa majątkowe / całość
autorskich praw majątkowych do utworu na następujących polach eksploatacji (…)
Postanowienie o przeniesieniu całości majątkowych praw autorskich na określonych w umowie polach eksploatacji skutkuje – co do zasady – wyzbyciem się praw do utworu, w tym prawa do uzyskiwania przez twórcę wynagrodzeń z tytułu korzystania z utworu w przyszłości. Ponadto przeniesienie praw do pojedynczych utworów jest sprzeczne z umową o zbiorowe zarządzanie (§ 4 ust. 2) i skutkować może wypowiedzeniem umowy ozz przez ZAiKS.

2) Twórca udziela (…) licencji/wyraża zgodę na korzystanie z utworu na następujących polach eksploatacji (…)
Z chwilą zawarcia umowy o zbiorowe zarządzanie ZAiKS jest wyłącznie uprawnionym do udzielenia licencji na korzystanie z utworów na polach, na których nastąpiło powierzenie praw.

3) Twórca oświadcza, że przysługujące mu autorskie prawa majątkowe nie są obciążone ani ograniczone jakimikolwiek prawami osób trzecich, w szczególności nie są przedmiotem zastawu, użytkowania czy licencji wyłącznej.
Tak jak wspomniano wcześniej, po zawarciu umowy o zbiorowe zarządzanie autorskie prawa majątkowe są obciążone zbiorowym zarządem ZAiKS-u, powyższy zapis jest zatem nieprawdziwy.

4) Twórca z tytułu zawarcia niniejszej umowy otrzyma wynagrodzenie w wysokości…
Postanowienia dotyczące wynagrodzenia powinny wskazywać, za co konkretnie otrzymamy wynagrodzenie. Jeżeli przedmiotem jest napisanie tekstu piosenki czy skomponowanie muzyki do spektaklu, to w umowie po winno być wskazane, że twórcy/kompozytorowi należy się wynagrodzenie za stworzenie i dostarczenie utworu. W przypadku, w którym twórca występuje w kilku rolach (jako twórca i jako uprawniony z tytułu praw pokrewnych – np. artysta wykonawca), umowa powinna uwzględniać tę okoliczność także w wysokości ustalanego wynagrodzenia. Należy zadbać, aby kwestie wynagrodzenia zostały objęte odrębnymi postanowieniami (innym z tytułu dostarczenia utworu i wyrażenia zgód, innym zaś z tytułu nabycia praw pokrewnych).

5) Twórca zapłaci… karę umowną w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy lub w przypadku opóźnienia w realizacji umowy…
Generalnie należy unikać postanowień ustalających kary umowne, w szczególności takich, w których zastrzeżono kwotowe kary umowne, których wysokość wzrasta z każdym dniem, lub wysokie ryczałtowe kary
umowne, w tym postanowienia o karach umownych, które mają obciążyć wyłącznie twórcę bez jednoczesnego zastrzeżenia kar umownych na rzecz twórcy (z tytułu niewykonania umowy przez drugą stronę).

6) Twórca wyraża zgodę na potrącenie kar umownych, o których mowa w §… z należnego mu wynagrodzenia.
Wyżej zacytowane postanowienie wyrażające zgodę na potrącenie kar umownych z należnego twórcy wynagrodzenia spowoduje, że zamawiający z automatu potrąci sobie kwotę kar umownych z kwoty wynagrodzenia nawet wówczas, jeżeli naliczenie tych kar jest niezasadne. Z powyższych względów należy wykreślić z projektu umowy tego typu postanowienie.

7) Postanowienie odnoszące się do wynagrodzenia za nowe pole eksploatacji:
W razie powstania nowego pola eksploatacji twórca zobowiązuje się
przenieść autorskie prawa majątkowe do utworu w ramach otrzymanego wynagrodzenia. Zastąpmy następującym:
W przypadku powstania pola eksploatacji utworu nieznanego w chwili zawierania umowy, strony zobowiązują się do podjęcia rozmów celem uzgodnienia warunków korzystania przez… z utworu na tym polu eksploatacji.

WAŻNA INFORMACJA NA KONIEC
ZAiKS zarządza całym powierzonym repertuarem, w skład którego, jak wyżej napisano, wchodzą utwory stworzone przed okresem i w okresie obowiązywania umowy z organizacją zbiorowego zarządzania.

Umowa o zbiorowe zarządzanie zobowiązuje twórców do nieprzenoszenia autorskich praw majątkowych do poszczególnych utworów (o czym stanowi § 4 ust. 2 umowy o zbiorowe zarządzanie). ZAiKS zarządza bo wiem całym repertuarem twórcy.

Zobowiązanie do nieprzenoszenia praw nie dotyczy jednak zawarcia umowy wydawniczej z podmiotem będącym wydawcą muzycznym w rozumieniu umowy o zbiorowe zarządzanie (§ 4 ust. 2 i 3 umowy o zbiorowe zarządzanie).

W przypadku gdy dochodzi do przeniesienia autorskich praw majątkowych, twórca zobowiązany jest do niezwłocznego przekazania ZAiKS-owi informacji o przeniesieniu na osobę trzecią autorskich praw majątkowych do utworów objętych powierzeniem.
W przypadku stwierdzenia przez ZAiKS, że przeniesienie praw do pojedynczego utworu/ pojedynczych utworów skutkować będzie brakiem możliwości należytego wykonywania zbiorowego zarządu – ZAiKS-owi przysługuje prawo do wypowiedzenia umowy o zbiorowe zarządzanie.