Digital wyprzedza nadania

Każdego roku CISAC – międzynarodowa organizacja zrzeszająca obecnie 225 organizacji zbiorowego zarządzania majątkowymi prawami autorskimi – publikuje dane o wartości, strukturze i dynamice globalnego inkasa z eksploatacji utworów.

Z opublikowanego w październiku 2023 roku raportu za rok 2022 wynika, że w ujęciu globalnym inkaso z cyfrowych pól eksploatacji repertuaru muzycznego po raz pierwszy w historii było większe od inkasa z nadań telewizyjnych i radiowych. Tym samym, w średnim ujęciu globalnym, największym obecnie źródłem przychodów z tantiem dla autorów muzyki jest cyfrowa eksploatacja ich twórczości, z udziałem globalnym 37,7%. Na drugiej pozycji, z udziałem 32,8% znajdują się nadania, na kolejnych pozycjach odpowiednio: wykonania publiczne i odtworzenia, zwielokrotnienia na nośnikach fizycznych oraz kopiowanie prywatne. Trzy największe pola eksploatacji stanowią łącznie 94%.

Inkaso cyfrowe nie tylko osiągnęło największy w historii udział oraz wartość, ale również jego wzrost w 2022 roku (+33,6%) był wyższy niż dynamika w ostatnich trzech latach (+27,9% w 2021, +16,5% w 2020, +27,8% w 2019). Do takiej ewolucji tempa wzrostu przyczyniła się oczywiście pandemia COVID-19 i jej wpływ na zachowania konsumentów muzyki. Na wynik roku 2022 miał wpływ ciągły, choć już mniej dynamiczny rozwój rynku streamingu muzyki, głównie poprzez organiczny wzrost liczby płatnych subskrypcji (włączając w to efekt konwersji użytkowników usług nieodpłatnych do usług premium), ale również wzrost wartościowy był wynikiem pojawiających się podwyżek cen subskrypcji (nie dotyczyło to jednak Polski w 2022 roku). Kolejne czynniki wzrostu inkasa cyfrowego, zarówno globalnie, jak i w ZAiKS-ie, to bardzo dynamiczny wzrost segmentu VoD, a w szczególności odpłatnego modelu subskrypcyjnego (SVoD) oraz modelu transakcyjnego – wypożyczeń i zakupu filmów (TVoD). Ten ostatni wpłynął niestety negatywnie na inkaso z wyświetleń w kinach. Istotnym kontrybutorem do wzrostu były również nowo powstające platformy VoD oraz ekspansja terytorialna istniejących graczy na nowe, mniejsze rynki (np. Disney+, Viaplay, HAYU). Kolejnymi dynamicznie rozwijającymi się segmentami rynku konsumpcji muzyki były platformy krótkich form wideo (TikTok, Instagram Reels) oraz platformy mediów społecznościowych, które zaczęły skuteczniej rozwijać funkcjonalności wykorzystujące treści muzyczne (Facebook). Cześć stowarzyszeń (w tym ZAiKS) również skutecznie inkasowała dodatkowe źródło wynagrodzeń, tzw. residuals, pochodzących z platform streamingu muzyki. Są to w ynagrodzenia za w ykorzystanie utworów, do których żaden z licencjodawców na danym terytorium nie zgłosił roszczeń, a stowarzyszenia otrzymały je proporcjonalnie do swojego udziału rynkowego, wygenerowanego eksploatacją reprezentowanego repertuaru. Jest to uwarunkowane skutecznym wynegocjowaniem odpowiednich porozumień z platformami. Na wysokość inkasa cyfrowego wpłynęły również renegocjacje warunków umownych oraz wynagrodzenia za okresy retrospektywne, od początku eksploatacji utworów (funkcjonowania serwisu) na danym terytorium.

Liczne inicjatywy licencyjne i organizacyjne, które zostały podjęte przez ZAiKS, doprowadziły do dynamicznego wzrostu wartości inkasa z obszaru cyfrowego. Wzrost inkasa internetowego z wykorzystania utworów z kategorii „małych praw” w ZAiKS-ie z roku 2022 do 2019 wyniósł +349%. W porównaniu do wzrostu w globalnym benchmarku (+98%), dynamika ZAiKS-u jest więc ponad dwuipółkrotnie wyższa.

Obiektywnym miernikiem oceny licencjonowania internetu jest udział inkasa internetowego w łącznym inkasie ZAiKS-u ze wszystkich pól eksploatacji. W 2020 roku udział ten się podwoił wobec roku poprzedniego (+5,3 pkt%), a jego wartość estymowana na koniec bieżącego roku wynosi 17,7%.

W benchmarku do organizacji zbiorowego zarządzania z regionu Europy Środkowo-Wschodniej, których średni udział inkasa cyfrowego w 2022 roku wyniósł 10,4%, wynik ZAiKS na poziomie 15,5% jest niemal o połowę wyższy (+5,1 pkt%). Terytoria z najwyższym udziałem inkasa cyfrowego z repertuaru muzycznego to Skandynawia (42,1%), Kanada (53%) oraz Meksyk (70,4%).

Pozytywnym trendom inkasa cyfrowego towarzyszą niestety zarówno nowe, jak i znane już zagrożenia. Do najistotniejszych nowych wyzwań należą wytwory muzyczne i słowne sztucznej inteligencji, co może nie przełoży się negatywnie na inkaso przyszłego roku, ale w perspektywie długoterminowej zdecydowanie tak. Niezmiennie ważne pozostają wyłączenia repertuarowe cyfrowego pola eksploatacji, muzyka „royalty free” oraz sprawiedliwy podział przychodów muzycznych serwisów streamingowych między samą platformę a autorsko uprawnionych, wytwórnie oraz artystów wykonawców.