Nieugięty marzyciel

To dla mnie zaszczyt, że mogę powiedzieć tu kilka słów o laureacie nagrody im. Aleksandra Gieysztora za rok 2020, profesorze Jerzym Hausnerze i o jego niezwykłych projektach. Profesor Hausner jest ekonomistą, politykiem, działaczem społecznym, nauczycielem i mentorem wielu pokoleń studentów. Nie sposób wymienić wszystkich jego osiągnięć i zasług. Myślę jednak o nim przede wszystkim jako o nieugiętym marzycielu. Marzycielu, ponieważ wierzy w świat zbudowany na wartościach, zamieszkały przez ludzi twórczych i otwartych, którzy potrafią dochodzić do porozumienia i darzą się życzliwością. Nieugiętym, ponieważ na rzecz takiego właśnie świata działa od lat, konsekwentnie i wielowymiarowo – pisząc ustawy, pracując nad modelem gospodarki okrężnej, rozwijając ekonomię wartości, tworząc sieci wsparcia dla ekonomii społecznej, budując swoje środowisko naukowe i kształcąc studentów.

W działaniach dzisiejszego Laureata wyjątkowe miejsce zajmuje kultura, którą bada, wspiera i praktykuje. Opublikował ważne prace dowodzące znaczenia kultury jako podstawy ciągłości i rozwoju cywilizacyjnego; wspierał ruch Obywateli Kultury i „Pakt dla kultury”; nałogowo słucha muzyki. Najbardziej niezwykłym projektem Laureata jest jednak łączenie – w różnych formach – świata kultury ze światem nauki. Trzeba bowiem zauważyć, że wyparcie z uniwersytetów najpierw sztuki, a w dalszej kolejności również kształcenia humanistycznego, ograniczyło studiowanie do nabywania kompetencji w wąskich dyscyplinach, unieważniając dawny ideał człowieka światłego i wrażliwego, dostrzegającego własne założenia i rozumiejącego swoje powiązania z przeszłością. Mamy dziś do czynienia z marginalizowaniem idei samorozwoju, kreatywnego i krytycznego myślenia na rzecz wąsko rozumianego dostarczania innowacji dla gospodarki.

Tymczasem, jak zauważa dziekan Uniwersytetu Harvarda, Drew Faust, „ludzie potrzebują nie tylko pracy, ale także sensu, zrozumienia i perspektywy. Nie powinniśmy pytać, czy w dzisiejszych czasach stać nas na realizację tych celów, ale raczej o to, czy stać nas na ich zaniechanie”. Wiedza może dać nam potęgę i władzę, ale nie pełnię ludzkich wartości. Profesor Jerzy Hausner doskonale rozumie, że dla osiągnięcia pełni, poczucia sensu i perspektywy niezbędne jest doświadczanie i przeżywanie kultury. W utworzonej przez niego Katedrze Gospodarki i Administracji Publicznej – dzisiaj już Wydziale GAP – praktykowanie kultury stało się elementem kształcenia. I nie idzie wcale o bierny udział, ale o aktywne tworzenie wydarzeń kulturalnych, również z udziałem i przy współpracy uznanych artystów i uczelni artystycznych. Przywrócenie uniwersytetowi sztuki pełni jednocześnie dwie ważne funkcje: nawiązując do sztuk wyzwolonych ożywia ducha uniwersytetu, a kształtując wrażliwość na sztukę, dba o trwałość naszego kulturowego dziedzictwa. Bez odbiorcy, który rozumie sens i odczuwa wartości, dziedzictwo to staje się zwykłym obiektem materialnym – jak książka dla kogoś, kto nie potrafi czytać.

We współpracy z Akademią Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie zespół profesora Hausnera zorganizował od roku 2011 ponad 30 wystaw, które stały się integralną częścią słynnych wyjazdowych sympozjów, a i sama siedziba GAP stała się przestrzenią ekspozycji dzieł sztuki. Studenci ze wsparciem utworzonych przez Laureata Fundacji i Agencji Artystycznej GAP zrealizowali – czy raczej wyprodukowali – szereg niezwykle oryginalnych projektów artystycznych.

Warto w tym miejscu przypomnieć realizację Chopin bez fortepianu Michała Zadary i Barbary Wysockiej – pierwsze wykonanie obu koncertów fortepianowych Chopina bez partii fortepianu. Została ona zastąpiona tekstem Wysockiej i Zadary, będącym ekwiwalentem partii fortepianu, jej literackim odbiciem, oraz refleksją krytyczną na temat recepcji dzieł kompozytora. Scenariusz powstał na podstawie wywiadów z wybitnymi pianistami, prac muzykologicznych, biografii, listów Chopina oraz dzieł filozoficznych i teoretycznych. Spektakl został owacyjnie przyjęty przez krytykę teatralną i muzyczną. Dla jednych był „objawieniem” i „oszałamiającym manifestem wolności artysty” (Łukasz Drewniak), dla innych „przywróceniem Chopina jako artysty zadziwiającego i szokującego” oraz „zmaganiem o niepogrzebanie żywcem” (Katarzyna Fazan), a o kreacji Barbary Wysockiej pisano „wybitna” (Michał Centkowski) i „mistrzostwo” (Jacek Sieradzki). Chopin bez fortepianu gościł na najważniejszych festiwalach teatralnych w Polsce.

Innym przykładem oryginalności realizacji Fundacji GAP jest płyta „Mów spokojniej – Zagajewski i Pawlik”, która nawiązuje do oczywistych związków poezji i dźwięków. Twórczość poetycka Adama Zagajewskiego została wzbogacona muzyką skomponowaną przez zdobywcę nagrody GRAMMY Włodka Pawlika. Na płycie znalazły się utwory m.in. do takich wierszy, jak Senza Flash, Filozofowie, W cudzym pięknie, Spróbuj opiewać okaleczony świat, Miasto, Nigdzie, Podziemne pociągi.

Na koniec trzeba wymienić półimprowizowany spektakl Artysta zmienia Świat, który był sceniczną, teatralną adaptacją sesji specjalnej Kongresu Ekonomii Wartości w trakcie Open Eyes Economy Summit 2021. Było to jedyne i niepowtarzalne wystawienie z udziałem Krystiana Lupy oraz Katarzyny Janowskiej, w którym poruszona została tematyka wpływu Artysty na otaczającą go rzeczywistość oraz otoczenia na Twórcę.

Nie znam innego profesora ekonomii, który otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Sztuk Pięknych. I nie znam innego profesora uniwersytetu, który zapewniłby swoim studentom udział w tak aktywnych, twórczych i wyjątkowych doświadczeniach. Jak prof. Hausner sam napisał w swoim ostatnim dziele Społeczna czasoprzestrzeń gospodarowania, „dotychczas dominowało przekonanie, że kultura staje się istotna i przydatna, kiedy czynimy ją częścią gospodarki – przemysły kreatywne, oraz częścią polityki – sztuka krytyczna. Czas spojrzeć na to od drugiej strony i zastanowić się, jak gospodarkę oraz politykę uczynić częścią kultury. Wydaje mi się, że inaczej nie będą mogły się rozwijać ani one, ani społeczeństwo”.

Profesor Jerzy Hausner uczynił częścią kultury swój kawałek uniwersytetu. I za to wszyscy jesteśmy mu wdzięczni.

Tekst laudacji na cześć prof. Jerzego Hausnera, którą na Gali Nagrody im. Aleksandra Gieysztora 23 maja 2022 wygłosiła prof. Anna Giza przed wręczeniem wyróżnienia laureatowi.