Grunt to (dobra) umowa

Katarzyna Szwed-Kawka
14.12.2020
Fot. Jerzy Łabuda
Fot. Jerzy Łabuda

Często twórcy zgłaszają się do ZAiKS-u z pytaniem, czy dysponujemy wzorami umów, którymi mogliby się oni posłużyć w kontaktach z użytkownikami (kontrahentami), a które zabezpieczałyby ich prawa i nie narażały na odpowiedzialność finansową lub inną.

Nasza odpowiedź na to pytanie brzmi: nie. Nie dysponujemy jedną, jednakowo brzmiącą umową, ponieważ faktyczne sytuacje stanowiące podstawę zawieranych umów są tak różne, że trudno stworzyć dla wszystkich jeden wzór umowy, który miałby zastosowanie w każdej, bez wyjątku, sytuacji albo przynajmniej w większości przypadków.

Możemy jednak zwrócić uwagę na to, jakich postanowień zapisów w umowach autorzy i twórcy powinni unikać i na jakie zagadnienia powinni szczególnie zwrócić uwagę.

Na co zwracać uwagę przy podpisywaniu umowy autorskiej:

  • przeniesienie praw/udzielenie licencji a umowa o zbiorowe zarządzanie zawierana z ZAiKS-em,
  • prawa zależne,
  • prawo do odstąpienia od umowy,
  • kary umowne/potrącenie,
  • wynagrodzenie,
  • postanowienia dotyczące nowego pola eksploatacji,
  • właściwość sądu.

Od czego zacząć:

  • uważnie przeczytajmy umowę,
  • w razie jakichkolwiek wątpliwości co do treści umowy poprośmy o wyjaśnienie,
  • jeżeli zapisy umowy nie są zgodne z naszymi oczekiwaniami bądź są niezrozumiałe, zaproponujmy własną wersję zapisów,
  • negocjujmy,
  • nie działajmy „pod presją”.

Należy podkreślić, że wywoływanie presji jest dość powszechne. Umowy są zazwyczaj przygotowywane w ostatniej chwili i przesyłane do twórców z informacją, żeby odpowiedzieć na nie niezwłocznie, a najlepiej szybko podpisać i od razu odesłać. W miarę możliwości starajmy się temu nie ulegać. Co prawda nasze prawo przewiduje możliwość odstąpienia od umowy czy uchylenia się od skutków czynności prawnych (np. jeżeli działamy pod wpływem błędu), jednak każdorazowe skorzystanie z tych środków zawsze obarczone jest ryzykiem, że druga strona będzie kwestionować podstawę naszego działania. W razie sporu pozostaje nam wówczas jedynie przesądzenie tej kwestii na drodze sądowej, co nie jest rozwiązaniem tanim ani szybkim.

 

Przedmiot umowy

Podstawową kwestią jest zwrócenie uwagi na przedmiot umowy, czyli – na co konkretnie umawiamy się ze stroną (naszym kontrahentem) i w jakim terminie. Umowa może dotyczyć zamówienia stworzenia konkretnego utworu (np. napisania książki, skomponowania utworu muzycznego) lub dotyczyć utworu już istniejącego (np. zgody na włączenie naszego utworu do reklamy czy utworu audiowizualnego np. filmu).

Zwracajmy uwagę, aby zakres udzielonego zezwolenia na korzystanie z utworu był zgodny z celem umowy i nie był nadmierny. Jeżeli np. przedmiotem umowy jest stworzenie krótkich utworów muzycznych (dżingli) do ramówki radiowej, to umowa powinna dotyczyć głównie kwestii związanych z nadawaniem radiowym, ewentualnie również zgody na wykorzystanie ich w reklamie ramówki radiowej. Zapisy umowy umożliwiające kontrahentowi korzystanie z tych dżingli poprzez nagrywanie ich na płycie i rozpowszechniane należy uznać za zbyt daleko idące.

Jeżeli przedmiotem zamówienia jest np. napisanie książki, to zwróćmy uwagę, czy w umowie z wydawcą nie przenosimy „przy okazji” również prawa do korzystania z postaci/bohaterów występujących w tekście na potrzeby reklamy czy użycia ich jako znaku towarowego.

 

Uwaga

Twórcy, którzy podpisali umowę o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi, nie mogą w takich umowach udzielać licencji w odniesieniu do pól eksploatacji, na których działa ZAiKS. Nie mogą również przenosić praw do poszczególnych utworów (patrz uwaga poniżej).

Dobrze jest zadbać, aby w umowie znalazł się zapis dotyczący przyjęcia utworu. W razie jakichkolwiek wątpliwości czy nasze dzieło zostało wykonane zgodnie z umową, możemy się powołać na zapis, który przesądza, że zostało ono nie tylko wykonane, ale i przyjęte bez zastrzeżeń. Proponowany zapis umowny powinien brzmieć:

(…) 1. W terminie 14 dni od dnia dostarczenia przez Twórcę utworu, Zamawiający zawiadomi Twórcę
o przyjęciu utworu bez zastrzeżeń, nieprzyjęciu utworu lub uzależnieniu przyjęcia utworu od dokonania zmian w oznaczonym terminie.
2. Brak zawiadomienia Twórcy w terminie 14 od dnia dostarczenia utworu oznacza, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń.

 

Przeniesienie praw, licencja 

W umowie o dzieło, której przedmiotem jest stworzenie utworu na zamówienie, kluczową kwestią jest przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji na korzystanie z utworu/utworów.

Co do zasady, umowa o przeniesieniu autorskich praw majątkowych jest umową o szerszym zakresie i daleko idących skutkach w porównaniu do umowy licencyjnej, bowiem poprzez przeniesienie praw na polach eksploatacji wymienionych w umowie wyzbywamy się praw majątkowych do utworu na polach eksploatacji, na których następuje przeniesienie praw. Oznacza to, że nie będziemy już mogli korzystać z utworu, do którego przenieśliśmy prawa, ani otrzymywać tantiem autorskich.

Z kolei zawierając umowę licencyjną, dajemy prawo licencjobiorcy do korzystania z utworu (na wskazanych w umowie polach eksploatacji). Umowa taka nie powoduje zmiany właściciela praw autorskich – twórca cały czas jest właścicielem majątkowych praw autorskich, ale upoważniamy określoną osobę do korzystania z tych praw przez wskazany okres i na wskazanym polu eksploatacji. Umowa licencyjna może mieć charakter terminowy lub bezterminowy. 

 

Uwaga

Autorzy, którzy podpisali ze Stowarzyszeniem Autorów ZAiKS umowę o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi, upoważnili ZAiKS do udzielania licencji na zasadzie wyłączności na polach eksploatacji, na których działa Stowarzyszenie. Są nimi:

1) publiczne wykonanie, 2) wystawianie (publiczne wykonanie na scenie), 3) wyświetlanie, 4) odtwarzanie, 5) nadawanie, 6) reemitowanie, 7) publiczne udostępnianie w taki sposób, aby każdy mógł mieć do utworów dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, 8) utrwalanie na nośnikach dźwięku, obrazu oraz obrazu i dźwięku, bez względu na zastosowaną technikę, z wyłączeniem techniki drukarskiej (wydawania drukiem), zwielokrotnianie i wprowadzanie do obrotu, 9) najem, 10) użyczanie.

Po podpisaniu umowy o zbiorowe zarządzanie z ZAiKS-em, na podstawie której twórca powierzył zarząd prawami do wszystkich stworzonych przez siebie utworów Stowarzyszeniu – twórca nie może podpisywać umów licencyjnych, albowiem prawa do udzielania licencji przeniósł na ZAiKS. Nie dotyczy to tylko udzielania licencji na wydanie drukiem (książka, czasopismo). Umowa o zbiorowe zarządzanie zobowiązuje twórców również do nieprzenoszenia autorskich praw majątkowych do poszczególnych utworów (o czym stanowi § 4 ust. 2 umowy o zbiorowe zarządzanie). Skutkiem przenoszenia przez autora/twórcę tych praw może być wypowiedzenie przez ZAiKS umowy (§ 6 ust. 4 umowy o zbiorowe zarządzanie).

Powyższe zapisy uzasadnione są tym, że ZAiKS nie działa jak agencja zarządzająca prawami, tylko jako organizacja zbiorowego zarządzania i co do zasady realizuje zarządzanie prawami autorskimi w zakresie całości repertuaru twórcy („zbiorowo”).

Co zatem powinna zawierać umowa, którą podpisuje autor/twórca, który podpisał umowę o zbiorowe zarządzanie z ZAiKS-em?

Autor może podpisać umowę, w której zobowiąże się do stworzenia dzieła i udzieli zgody zamawiającemu, w ramach autorskich praw osobistych, gdzie i kiedy utwór zostanie po raz pierwszy udostępniony publicznie. W przypadku utworu już istniejącego, autor jest uprawniony wyłącznie do wyrażania zgody na włączenie utworu do reklam i do utworów audiowizualnych oraz na wykonywanie autorskich praw zależnych.

Autor może również udzielić licencji lub przenieść autorskie prawa majątkowe na polach eksploatacji, na których Stowarzyszenie Autorów ZAiKS nie działa jako organizacja zbiorowego zarządzania (np. wydawania drukiem), a także na polach eksploatacji, które wyłączył z umowy z ZAiKS-em (zgodnie z § 2 ust. 5 pkt 2) umowy o zbiorowe zarządzanie).

Często spotykany w umowach zapis:

(…) Autor/Twórca oświadcza, że przysługujące mu autorskie prawa majątkowe nie są obciążone ani ograniczone jakimikolwiek prawami osób trzecich, w szczególności nie są przedmiotem zastawu, użytkowania czy licencji wyłącznej

jest niezgodny z prawdziwym stanem rzeczy w sytuacji, gdy autor/twórca podpisał z ZAiKS-em umowę o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi. W tym przypadku bowiem to ZAiKS jest wyłącznie uprawnionym do udzielenia licencji na polach eksploatacji, na których nastąpiło powierzenie praw.

Prawidłowo zapis powinien brzmieć:

(…) Autor/Twórca oświadcza, że powierzył autorskie prawa majątkowe do utworów swojego autorstwa do zbiorowego zarządzania Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS na następujących polach eksploatacji (…) / na polach eksploatacji wymienionych w § (…) Umowy.

W konsekwencji w umowie powinno być zawarte zobowiązanie kontrahenta/strony umowy w brzmieniu:

(…) Kontrahent/Strona umowy zobowiązuje się wystąpić do Stowarzyszenia Autorów ZAiKS o udzielenie licencji na korzystanie z utworu na następujących polach eksploatacji (...)/na polach eksploatacji wymienionych w § (…) Umowy.

 

Prawo do wynagrodzenia

Zapisy o wynagrodzeniu powinny wskazywać, za co konkretnie autor/twórca otrzymuje wynagrodzenie. Jeżeli przedmiotem umowy jest stworzenie utworu na zamówienie, to twórcy/autorowi należy się wynagrodzenie za stworzenie i dostarczenie zleconego mu dzieła z przeznaczeniem na umówiony cel. Jeżeli przedmiotem umowy jest wyrażenie zgody na wykorzystanie utworu w innym utworze, np. synchronizacja z utworem audiowizualnym – wynagrodzenie będzie stanowiło zapłatę za włączenie utworu twórcy do utworu audiowizualnego.

Aby zabezpieczyć swoje prawa do wynagrodzenia, możemy w umowie uzależnić uprawnienia zamawiającego/korzystającego od zapłaty wynagrodzenia, np.

(…) Z chwilą zapłaty wynagrodzenia, o którym mowa w § (…), Twórca przenosi/udziela/wyraża zgodę na...

Ważne jest również, aby w umowie pojawiła się informacja o wynagrodzeniu, jakie autor/twórca uzyska za pośrednictwem reprezentującej go organizacji zbiorowego zarządzania, czyli Stowarzyszenia Autorów ZAiKS. Przykładowy zapis w umowie powinien więc brzmieć:

(…) Poza wynagrodzeniem, o którym mowa w ust. (…), Autorowi/Twórcy przysługiwać będzie wynagrodzenie inkasowane przez Stowarzyszenie Autorów ZAiKS na podstawie umowy licencyjnej z tytułu eksploatacji utworu przez (nazwa kontrahenta/strony umowy) na polach eksploatacji wymienionych w § (…) Umowy.

Nie zgadzajmy się na automatyczne rezygnowanie z wynagrodzenia dotyczącego nowego pola eksploatacji. Często funkcjonujący zapis, to:

(…) W razie powstania nowego pola eksploatacji, Autor zobowiązuje się przenieść autorskie prawa majątkowe do utworu w ramach otrzymanego wynagrodzenia (…).

Zastąpmy ten zapis następującym:

W przypadku powstania pola eksploatacji utworu, nieznanego w chwili zawierania umowy, strony zobowiązują się do podjęcia rozmów, celem uzgodnienia warunków korzystania przez (…) z utworu na tym polu eksploatacji.

 

Prawa zależne

To prawa związane z opracowaniem utworu, jego tłumaczeniem (przekładem na inny język) czy też modyfikacją. Prawa te pozostają przy twórcy, chyba że przeniósł je on na zamawiającego.

Jeśli cel umowy nie wymaga, aby wyłączne prawo do wykonywania i zezwalania na wykonywanie praw zależnych do utworu na polach eksploatacji wskazanych w umowie było przeniesione na nabywcę, należy postanowienie o jego przeniesieniu eliminować z umowy lub ograniczać jego zakres.

Zazwyczaj zapis o prawach zależnych pojawia się w umowie automatycznie:

(…) Autor zobowiązuje się do udzielenia licencji/przeniesienia autorskich praw majątkowych wraz
z wyłącznym prawem wykonywania zależnego prawa autorskiego do Utworu na następujących polach eksploatacji (…).

Nie ulegajmy temu. Jeżeli nie wynika to z charakteru umowy, nie ma przeszkód, aby zgoda na wykonywanie praw zależnych została przez nas – w razie takiej potrzeby – udzielona później, w odrębnym porozumieniu.

 

Uwaga

Stowarzyszenie Autorów ZAiKS nie udziela zgody na wykonywanie praw zależnych w imieniu twórcy (choć na życzenie twórcy ZAiKS pośredniczy w udzieleniu takiej zgody). Zgodnie z § 2. ust. 2 umowy o zbiorowe zarządzanie:

„Powierzenie nie obejmuje zezwalania na włączenie utworu do reklam i do utworów audiowizualnych (filmów, seriali fabularnych, filmów i seriali dokumentalnych, filmów i seriali animowanych)  oraz na wykonywanie autorskich praw zależnych, z tym że ZAiKS określa zasady rozpowszechniania na poszczególnych polach eksploatacji i pobiera wynagrodzenia z tego tytułu”.

 

Odstąpienie od umowy

Przepisy prawa autorskiego dają twórcy możliwość odstąpienia od umowy we wskazanych w ustawie przypadkach. Jednym z nich jest powołanie się na istotne interesy twórcze lub brak rozpowszechniania utworu. Zadbajmy, aby umowa nie wyłączała takiej możliwości. Poniżej przykład zapisu, który powinniśmy usunąć z umowy:

(…) Jeżeli Wydawca nie rozpowszechni Utworu w terminie 24 miesięcy od przyjęcia Utworu, Autor może wezwać Wydawcę na piśmie do rozpowszechnienia Utworu, udzielając mu jednocześnie dodatkowego co najmniej rocznego terminu na rozpowszechnienie. Po bezskutecznym upływie tego terminu Autor może odstąpić od umowy, składając Wydawcy stosowne oświadczenie na piśmie (…).

Jak widać w powyższym zapisie, wydawca zagwarantował sobie trzy lata, w czasie których twórca nie może odstąpić od umowy.

 

Kary umowne

Rozważmy, czy kary zaproponowane w umowie nie są zbyt wysokie i czy zgodnie z zasadą ekwiwalentności świadczeń my również mamy zastrzeżone kary umowne na naszą rzecz. Często w umowach kontrahenci posługują się następującymi zapisami:

(…) Twórca zapłaci (…) karę umowną w przypadku:
– niewykonania lub nienależytego wykonania przedmiotu umowy w wysokości 20% wynagrodzenia umownego brutto,
– opóźnienia w realizacji przedmiotu umowy w wysokości 0,5% wynagrodzenia umownego brutto za każdy dzień zwłoki liczony od terminu wskazanego w umowie (…).

Niezależnie od wysokości zastrzeżonych kar umownych (jak widać na powyższym przykładzie) zwracajmy uwagę, czy zapisy są precyzyjne, czyli jakie dokładnie sytuacje strony będą traktować jako „nienależyte wykonanie umowy”. Zbyt ogólne sformułowania mogą rodzić wątpliwości, a ponadto prowadzić do nadużyć i naliczania nam kar umownych bez należytej podstawy.

 

Jeżeli w umowie pojawiły się zapisy zastrzegające karę umowną na rzecz wydawcy/zamawiającego i ostatecznie wyrażamy na nie zgodę, zadbajmy, aby znalazł się
w umowie zapis o karach umownych zastrzeżonych na naszą rzecz, np.

 (…) W przypadku uchybienia przez (…) terminowi przekazania autorowi/twórcy informacji i raportów, o których mowa w paragrafie (…) umowy, Zamawiający/Wydawca zapłaci karę umowną w wysokości (…)% za każdy dzień opóźnienia w realizacji zobowiązania w tym zakresie.

Żądajmy usunięcia zapisów o potrąceniu:

(…) Twórca/Autor wyraża zgodę na potrącenie kary/kar umownych, o których mowa w paragrafie (…) umowy z należnego mu na podstawie paragrafu (…) Umowy wynagrodzenia.

Eliminacja takiego postanowienia z umowy uniemożliwi drugiej stronie automatyczne potrącanie kar umownych i da nam czas na wyjaśnienie sprawy lub zasygnalizowanie, że w naszej ocenie naliczenie kar umownych jest niezgodne z umową.

 

Właściwości sądu

Na koniec zwróćmy uwagę na zapisy dotyczące właściwości sądu, który w razie ewentualnego sporu będzie rozstrzygał sprawę. Często się zdarza, że „silniejsza strona umowy” zastrzega właściwość sądu, który jest dla niej dogodny ze względu na miejsce jej siedziby. Jeżeli więc druga strona naszej umowy ma siedzibę w Katowicach, to w przypadku zastrzeżenia umownego – wyłącznie właściwy do rozpoznania sporu będzie sąd w Katowicach.

Mamy prawo się na to nie zgodzić. Usunięcie takiego zapisu sprawi, że sprawa będzie rozpoznawana przez sąd według zasad ogólnych, czyli według siedziby lub zamieszkania pozwanego w sprawie lub według miejsca wykonania umowy. Należy wiedzieć, że od 1 lipca 2020 roku organami właściwymi do rozpoznawania spraw autorskich są wyłącznie profesjonalne sądy ds. praw własności intelektualnej. Działają one jedynie w pięciu miastach: Warszawie, Lublinie, Poznaniu, Katowicach i Gdańsku.

Sąd Okręgowy w Gdańsku rozpoznaje sprawy z Gdańska i z obszaru właściwości sądów okręgowych: w Bydgoszczy, Elblągu, Koszalinie, Olsztynie, Słupsku, Toruniu i we Włocławku.

Sąd Okręgowy w Katowicach – sprawy z Katowic oraz z obszaru właściwości sądów okręgowych w: Bielsku-Białej, Częstochowie, Gliwicach, Krakowie, Nowym Sączu, Opolu, Rybniku i Tarnowie.

Sąd Okręgowy w Lublinie – sprawy z Lublina oraz z obszaru właściwości sądów okręgowych w: Kielcach, Krośnie, Przemyślu, Radomiu, Rzeszowie, Siedlcach, Tarnobrzegu i Zamościu.

Sąd Okręgowy w Poznaniu – sprawy z Poznania oraz z obszaru właściwości sądów okręgowych: w Gorzowie Wielkopolskim, Jeleniej Górze, Kaliszu, Koninie, Legnicy, Łodzi, Sieradzu, Szczecinie, Świdnicy, we Wrocławiu i w Zielonej Górze.

Sąd Okręgowy w Warszawie – sprawy z Warszawy oraz z obszaru właściwości sądów okręgowych: w Białymstoku, Łomży, Ostrołęce, Piotrkowie Trybunalskim, Płocku, Suwałkach i Warszawa-Praga w Warszawie.

Zgodnie z nowymi przepisami w postępowaniach w sprawach własności intelektualnej musimy być reprezentowani przez radcę prawnego lub adwokata. Obowiązkowe zastępstwo nie dotyczy spraw, w których wartość przedmiotu sporu (wartość dochodzonego roszczenia) nie przekracza 20 000,00 zł albo wówczas gdy sąd, z uwagi na szczególne okoliczności, w tym stopień zawiłości sprawy, zwolni stronę z obowiązkowego zastępstwa.

Czytając uważnie umowę i upewniając się, że jej postanowienia należycie chronią nasze interesy, zadbamy tym samym też o to, aby do takiego procesu nie musiało dochodzić.

 

#umowa
#twórca
#autor
#prawaautorskie
#warto wiedzieć
#Artykuł z kwartalnika