Artysta przedsiębiorca

Rozliczanie tantiem autorskich w ramach działalności gospodarczej

Punktem wyjścia do rozważań na temat twórców i artystów jako przedsiębiorców jest odpowiedź na pytanie, czym jest działalność twórcza na gruncie przepisów podatkowych. Podstawowe regulacje dotyczące opodatkowania honorariów autorskich pochodzić będą z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej jako: „updof” lub „ustawa o PIT”). Ustawa o PIT nie definiuje jednak pojęć takich jak np. twórca czy utwór, dlatego też ustawodawca odsyła w tym względzie do odrębnych przepisów, przez które należy rozumieć ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W celu prawidłowego rozliczenia podatku dochodowego konieczne jest w pierwszej kolejności poprawne ustalenie, z jakim źródłem przychodu mamy do czynienia. Zgodnie z powszechnie przyjętym podziałem przychody z tantiem mogą być kwalifikowane jako przychody z praw majątkowych (art. 18 updof) lub jako przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 14 updof). W dużym stopniu to od twórcy i jego statusu na gruncie podatkowym zależeć będzie zatem forma opodatkowania przychodów uzyskiwanych z tytułu korzystania z praw autorskich. Mówiąc wprost – twórca, chcąc rozliczać swoje przychody jako przychody z działalności gospodarczej, musi zarejestrować firmę.

Na początku warto przypomnieć podstawowe zasady opodatkowania przychodów z praw majątkowych. W świetle art. 18 ustawy o PIT, za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności przychody z praw autorskich i praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów, w tym również z odpłatnego zbycia tych praw. Przy takim modelu rozliczenia przychodów organizacja zbiorowego zarządzania, działając jako płatnik, na podstawie art. 22 ust. 9-9b oraz art. 41 ust. 1 ustawy o PIT przy wypłacie honorariów autorskich potrąca twórcom zaliczki na podatek dochodowy (z zastosowaniem preferencyjnej stawki 50% kosztów uzyskania przychodów), a następnie co miesiąc odprowadza je do urzędu skarbowego. Podatnik po zakończonym roku podatkowym otrzymuje natomiast informację o uzyskanym przychodzie i potrąconych zaliczkach, tzw. PIT-11. Należy pamiętać jednak, że ustawodawca ustanowił limit dla 50% kosztów uzyskania przychodów na wysokości kwoty 85 528 zł. Oznacza to, że każdy twórca samodzielnie powinien zwracać uwagę na łączną wysokość osiąganych przychodów i rozpoznawanych kosztów. Po przekroczeniu wskazanego limitu warto złożyć płatnikowi oświadczenie o zaprzestanie naliczania kosztów w preferencyjnej wysokości. W odniesieniu do omawianej preferencji warto zauważyć także, iż opublikowany projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego przewiduje, że z podwyższonych kosztów uzyskania przychodów będzie mógł skorzystać każdy artysta zawodowy.

Jeżeli chodzi natomiast o opodatkowanie honorariów autorskich w ramach działalności gospodarczej, której przedmiotem jest działalność twórcza, to twórcy oraz ich następcy prawni uzyskali taką możliwość w 2014 roku na skutek wydanej przez Ministra Finansów interpretacji ogólnej, w której Minister potwierdził możliwość kwalifikacji przychodów z tantiem do źródła – działalność gospodarcza. Jeżeli zatem twórca wybierze opodatkowanie przychodów z tantiem w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, to przychody te nie będą stanowić przychodu z praw majątkowych na podstawie art. 18 updof, ale właśnie przychód z tej działalności.

Twórca przedsiębiorca może wybrać formę opodatkowania przychodów z działalności gospodarczej. Ustawodawca w zakresie wyboru formy rozliczeń pozostawia możliwości opodatkowania przychodów na zasadach ogólnych (według skali podatkowej na poziomie 17% lub 32%), w formie podatku liniowego w stawce 19% lub w formie ryczałtu. Podatnik, wybierając tę formę rozliczeń, samodzielnie oblicza i odprowadza podatek do urzędu skarbowego w zależności od zadeklarowanej formy opodatkowania (organizacja zbiorowego zarządzania przy wypłacie honorariów autorskich nie potrąca zaliczek na podatek). Rozliczanie przychodów z tantiem w ramach prowadzonej działalności gospodarczej wyklucza jednak możliwość stosowania 50% kosztów uzyskania przychodów.

Możliwość rozliczenia przychodów stawką liniową obwarowana jest szczególnymi warunkami. Konieczne jest złożenie oświadczenia do właściwego naczelnika urzędu skarbowego o wyborze tej formy opodatkowania w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym twórca osiągnie pierwszy przychód. To oznacza, że jeżeli pierwszy przychód w danym roku zostanie osiągnięty w styczniu, to oświadczenie należy złożyć najpóźniej do 20. lutego danego roku. Złożenie oświadczenia po terminie spowoduje, że nie będzie możliwości skorzystania z tej formy opodatkowania. W ramach podatku liniowego nie można korzystać również z żadnych innych preferencji, takich jak odliczenia od podatku (np. w formie darowizn przekazanych na cele charytatywne) ani rozliczać się wspólnie z małżonkiem lub dzieckiem.

W ryczałcie od przychodów ewidencjonowanych podstawę opodatkowania stanowi natomiast osiągnięty przychód. Wybór ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oznacza, że nie jest możliwe uwzględnianie ponoszonych wydatków w kosztach uzyskania przychodów. Tak więc koszty wynajęcia studia, pracowni lub zakupu materiałów nie będą mogły zostać rozliczone podatkowo. Dlatego też ryczałt może być korzystny dla twórców, którzy nie ponoszą znacznych kosztów związanych z prowadzeniem działalności. Ryczałt jest bardzo uproszczoną formą opodatkowania – proste zasady i dokumentacja, lecz przez to nie jest adekwatny do każdego rodzaju działalności twórczej.

Niezależnie od kwalifikacji uzyskiwanych przychodów z tantiem na gruncie podatku dochodowego, do rozważania pozostaje również kwestia obowiązków podatkowych twórcy na gruncie podatku od towarów i usług. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami są m.in. osoby fizyczne, które wykonują samodzielną działalność gospodarczą bez względu na rezultat i cel tej działalności. Zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy o VAT, działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Jeśli zatem twórca rozpoczyna prowadzenie działalności gospodarczej, której przedmiotem jest korzystanie z majątkowych praw autorskich i rozporządzanie tymi prawami, to nabywa status podatnika VAT w zakresie czynności podlegających opodatkowaniu. Ustawodawca przewidział jednak w ustawie o VAT katalog zwolnień przedmiotowych, które podlegają zwolnieniu z opodatkowania podatkiem od towarów i usług. Art. 43 ust. 1 pkt 33 lit. b) ustawy o VAT stanowi, że zwolnione z podatku są usługi kulturalne świadczone przez indywidualnych twórców i artystów wykonawców, w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzane w formie honorariów, w tym za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich. Poprzez odesłanie do definicji twórców i artystów wykonawców obowiązującej na gruncie prawa autorskiego oraz posłużenie się pojęciem „honorarium" jako określeniem wynagrodzenia należnego z tytułu specyficznych czynności, ustawodawca jasno wskazał, że przedmiotowe zwolnienie dotyczy działalności twórczej o charakterze indywidualnym. To oznacza, że twórca przedsiębiorca wynagradzany w formie honorarium, świadcząc usługi mające związek z kulturą – będzie korzystał ze zwolnienia z opodatkowania w stosunku do tych usług. Ustawa o VAT nie definiuje, co należy rozumieć przez pojęcie „usług kulturalnych”. Na podstawie orzecznictwa można jednak przyjąć, że pojęcie to obejmuje wszystkie usługi polegające na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury. Celem wprowadzenia zwolnienia z podatku VAT dla usług kulturalnych było bowiem obniżenie kosztów dostępu do kultury i dziedzictwa narodowego. Co istotne, twórca korzystający z omawianego zwolnienia nie ma obowiązku wystawiania faktur VAT dokumentujących świadczenie tych usług (z wyjątkiem sytuacji, gdy nabywca zażąda wystawienia takiej faktury). Również następcy prawni, podobnie jak twórcy, mogą rozliczać uzyskiwane honoraria autorskie w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, jednak w odróżnieniu od twórców i artystów wykonawców – nie mogą korzystać ze zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt. 33 lit. b) ustawy o VAT, lecz są zobowiązani do opodatkowania usług w stawce podstawowej – 23% i udokumentowania ich fakturą.

Jak wynika z powyżej zarysowanych regulacji, przepisy prawa podatkowego w zakresie opodatkowania honorariów autorskich zdają się momentami „wychodzić naprzeciw” twórcom. W ramach całego systemu podatkowego można jednak zauważyć brak spójności między poszczególnymi przepisami, w następstwie czego mogą pojawić się trudności interpretacyjne oraz wątpliwości co do wyboru optymalnej formy opodatkowania. Przed podjęciem ostatecznej decyzji warto rozważyć wszystkie „za i przeciw” przy uwzględnieniu również innych obowiązków, w tym składek ZUS. Od nowego roku, na skutek zmian wprowadzonych przez Polski Ład, nie będzie można bowiem odliczyć od podatku składki zdrowotnej. Wysokość składki będzie zależna od wybranej formy opodatkowania i będzie obliczana od przychodu lub dochodu. Dla twórców przedsiębiorców rozliczających się według skali podatkowej (stawki 17 i 32%) składka wyniesie 9% dochodu. Z kolei twórcy rozliczający się według stawki liniowej (19%) zapłacą 4,9% od uzyskanego dochodu. Składka nie będzie mogła być jednak niższa niż 9% minimalnego wynagrodzenia, czyli od przyszłego roku będzie wynosić minimum 270 zł. Dla przypomnienia, obecnie obowiązuje przedsiębiorców jednakowa zryczałtowana składka, którą w części można odliczyć od podatku. Zmienią się również terminy wpłat składek zdrowotnych i społecznych – trzeba je będzie uiszczać do 20. dnia następnego miesiąca.