Tadeusz Boy-Żeleński

(właśc. Tadeusz Kamil Marcjan Żeleński, pseudonim literacki Boy).

Pisarz, krytyk literacki i teatralny, satyryk, publicysta, tłumacz literatury francuskiej. Urodził się 21 grudnia 1874 roku w Warszawie. Był synem kompozytora Władysława Żeleńskiego i Wandy z Grabowskich. W latach 1892–1900 studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Na rok przerwał studia i wpadł w nałóg hazardu. Aby zdobyć pieniądze zdecydował się na stypendium wojskowe, które następnie, po ukończeniu studiów, musiał odsłużyć w armii austro-węgierskiej.

Związany z krakowską bohemą, po otrzymaniu dyplomu medycznego Boy rozpoczął pracę w krakowskim Szpitalu św. Ludwika.

Jako poeta zadebiutował w 1895 roku cyklem sonetów w tygodniku społeczno-kulturalnym „Świat”. Od 1906 roku był współautorem Zielonego Balonika – kabaretu działającego w Krakowie, w latach 1905–1912, w Jamie Michalikowej, która stała się miejscem spotkań ówczesnej cyganerii artystycznej. Owocem pracy Boya nad tekstami dla Zielonego Balonika były Słówka – zbiór wierszowanych piosenek i utworów satyrycznych, wydany we Lwowie w 1913 roku.

Był wybitnym tłumaczem literatury francuskiej. W 1914 roku otrzymał palmy Akademii Francuskiej, a w 1922 roku – Krzyż Kawalerski Legii Honorowej. Przełożył na język polski ponad 100 tomów francuskiej klasyki, m.in. dzieła Villona, Rabelais’go, Moliera, Diderota, Woltera, Stendhala, Balzaka, Musseta, Verlaine’a i Prousta. Jako komentator literatury francuskiej wydał m.in. Studia i szkice z literatury francuskiej, trzytomowe szkice o literaturze francuskiej, Mózg i płeć, a także monografie Molier i Balzak.

W 1919 roku rozpoczął pracę recenzenta teatralnego. W latach 1920–1939, w 17 tomach, opublikował cykl felietonów teatralnych Flirt z Melpomeną. W 1922 roku zamieszkał w Warszawie, gdzie rok później został kierownikiem literackim Teatru Polskiego.

Oprócz działalności literackiej, Boy-Żeleński udzielał się społecznie. Prowadził głośne kampanie publicystyczne, m.in. w sprawie legalizacji aborcji i regulacji urodzin. Opublikował zbiory bezkompromisowych felietonów Dziewice konsystorskie, Piekło kobiet i Nasi okupanci. Prowadził również kampanie literackie mające na celu demitologizację luminarzy polskiej literatury, wydając m.in. Brązowników i Obrachunki fredrowskie.

Po wybuchu II wojny światowej trafił do Lwowa, gdzie objął katedrę historii literatury francuskiej na tamtejszym uniwersytecie. Działał w lwowskim oddziale Związku Literatów Polskich, był członkiem redakcji pisma Związku Pisarzy Sowieckich „Nowe Widnokręgi”, publikował też artykuły w „Czerwonym Sztandarze”.

Po zajęciu Lwowa przez wojska niemieckie został aresztowany i rozstrzelany w nocy z 3 na 4 lipca 1941 roku, na stokach Kadeckiej Góry. Miejsce jego pochówku jest nieznane.

Założyciel ZAiKS-u. Od 1927 roku honorowy członek ZAiKS-u.