Prawo nie na sprzedaż

Przejdź do serwisu

YouTube Facebook Instagram

🤔 Co to jest buy-out?

Buy-out to nieetyczny wykup pełni praw autorskich przez podmioty korzystające z pracy twórców. Praktykują to m.in. serwisy VoD, stacje telewizyjne i radiowe oraz producenci gier.
Kompozytorom i kompozytorkom, autorkom i autorom piosenek, scenarzystom i scenarzystkom, tłumaczom, tłumaczkom, a także innym twórcom i twórczyniom podsuwa się do podpisu umowę o zaakceptowanie pełnego wykupu praw autorskich za jednorazową opłatą i zrzeczenie się przychodów z eksploatacji. To oznacza brak tantiem dla twórców i twórczyń oraz ich spadkobierców.
Ten problem dotyka twórców i twórczynie na całym świecie.

🧐 Dlaczego umowy wykupu są groźne i szkodliwe dla twórców?

Ponieważ twórcy najczęściej nie są świadomi, jak negatywne konsekwencje na ich karierę i przyszłość ma podpisywanie buy-outu.
Propozycja jednorazowej zapłaty w zamian za zrzeczenie się tantiem może wydawać się korzystna. W rzeczywistości się nie opłaca.
Umowy typu buy-out zaczęły być szczególnie często praktykowane podczas pandemii COVID-19, kiedy twórcom i twórczyniom wydawało się, że są w sytuacji bez wyjścia i muszą się zgodzić na gorsze warunki.

Tantiemy vs. buy-out – jakie są różnice?

👉 Czym są tantiemy?

To wynagrodzenia twórcy za korzystanie z jego utworów – udział w ich sukcesie komercyjnym.
Twórca zarabia wtedy, gdy inni korzystają z jego utworów.
Twórca ma prawo do tantiem do końca życia, a jego spadkobiercy 70 lat po jego śmierci.
Im bardziej popularny jest utwór (piosenka, sztuka, tłumaczenie, serial, film itp.), tym więcej pieniędzy przyniesie autorom oraz ich spadkobiercom.
O ile nie zrzekli się prawa do tantiem.

👉 Czym są buy-out'y?

Przez podpisanie buy-outu twórca lub twórczyni pozbawia się możliwości uzyskiwania przychodów w przyszłości. Jednorazowe wynagrodzenie może okazać się całkowicie nieadekwatne do skali sukcesu komercyjnego dzieła.
Platformy mające swoje siedziby w USA często narzucają europejskim twórcom umowy typu buy-out i work for hire, które podlegają tylko tamtejszemu prawu. Pierwsze z nich zakładają pełny wykup praw autorskich. Drugie zaś – będące czymś w rodzaju naszych umów o dzieło – pozbawiają twórcę autorstwa stworzonego przez niego utworu; na podstawie takiego porozumienia pierwotnym autorem staje się podmiot zamawiający, czyli na przykład platforma VOD.
Twórca traci możliwość decydowania o zezwalaniu na korzystanie lub zabranianiu korzystania z utworu, co jest podstawowym uprawnieniem autorów. Traci też kontrolę nad tym, jak jego utwór będzie wykorzystywany, a nawet czy będzie oznaczany jako jego twórczość. Nie posiada ani praw majątkowych, ani osobistych.

Okiem ekspertki

foto

Anna Misiewicz

Prawniczka
ZAiKS

⚫ Umowy typu buy-out są niezgodne z prawem większości krajów europejskich 🇪🇺.

⚫ W Polsce 🇵🇱 obowiązują zasady przenoszenia praw autorskich, w tym np. przepisy zakazujące przenoszenia praw majątkowych w odniesieniu do przyszłych pól eksploatacji utworu. Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje też prawa niezbywalne, w szczególności autorskie prawa osobiste, ale też prawa do wynagrodzenia z niektórych pól eksploatacji.

⚫ Podpisując umowy typu buy-out, polscy twórcy, podobnie jak europejscy, ❌ tracą uprawnienia i wpływ na to, jak będzie wyglądało przyszłe eksploatowanie ich dzieł i rezygnują z udziału w sukcesie utworu.

⚫ Twórcy boją się mówić głośno i publicznie 🤐 o buy-outach. Obawiają się, że zostaną przez to uznani za stwarzających problemy i staną się nieatrakcyjni dla wielkich platform i będą tracić zamówienia.

⚫ Unia Europejska dostrzegła patologię związaną z buy-outami. To problem, który jest już powszechny w całej Unii 🇪🇺. Art. 18 Dyrektywy o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym gwarantuje twórcom prawo do odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia w stosunku do wartości przenoszonych praw. Dyrektywa wprost podkreśla, że jednorazowa zapłata wynagrodzenia nie powinna być regułą. W momencie przeniesienia praw nie da się w pełni wycenić ich wartości ani sukcesu komercyjnego np. filmu czy serialu.

⚫ Polska wdrażając przepisy dyrektywy zdecydowała się na uściślenie przepisu art. 70 ustawy o prawie autorskim stanowiącym, że prawo do wynagrodzenia dla współtwórców utworu audiowizualnego przysługuje też za eksploatację filmów i seriali przez obecnie najpopularniejsze medium, czyli platformy VOD 🎬.

⚫ Zmiana ta spotkała się, co oczywiste, ze sprzeciwem czołowych platform, w tym tych dużych amerykańskich 🇺🇸. Mamy jednak nadzieję, że przepis ten uda się utrzymać w ostatecznej wersji ustawy, bo może to wpłynąć pozytywnie na praktyki rynkowe, w tym zminimalizować wymuszanie na twórcach umów wykupu.

Okiem twórczyni

foto

Olga Krysiak

Tłumaczka
członkini zarządu ZAiKS-u

⚫ Do podpisywania buy-outów przekonywani są m.in. tłumacze audiowizualni 💬. Jednak przez wiele lat w umowach zamieszczane były zapisy gwarantujące autorowi prawo do wynagrodzenia za eksploatację dzieła, które wypłacała organizacja zbiorowego zarządzania.

⚫ Od jakiegoś czasu to się zmienia. Nikt już nie pokazuje nam nowych umów, nie informuje o zmianach. Większość stacji telewizyjnych nie chce rozmawiać z naszymi reprezentantami ❌ 🎤.

⚫ Zdaniem tłumaczy taki stan rzeczy spowodowało wejście na rynek amerykańskich 🇺🇸 platform internetowych. Narzucają one studiom swoje umowy, a studia podsuwają nam je do podpisu bez żadnej dyskusji. Jeśli odmawiamy, nie dostajemy zleceń. A ponieważ pracujemy na umowę o dzieło, nikt nie musi nas zwalniać ani się tłumaczyć. Cała sytuacja prowadzi do patologii w zawodzie, których efektem jest m.in. słabsza jakość tłumaczeń.

⚫ Wiele amerykańskich stacji, nadających w Polsce, nie zleca tłumaczeń osobom, które należą do ZAiKS-u, gdyż takie osoby są bardziej świadome swoich praw. To również pokazuje, w jakim kierunku zmierza rynek. Dlatego tak ważne są rozmowy o tym problemie. Twórcy muszą wiedzieć, że kiedy podpiszą ✍️ umowę typu buy-out, zrzekają się prawa do tantiem. A przy obecnych stawkach za opracowanie filmu ta praca wkrótce stanie się hobby.

Okiem twórcy

foto

Ferid Lakhdar

Kompozytor
wiceprezes ZAiKS-u

⚫ Umowy wykupu sprawiają, że rynek przestaje być zrównoważony. Zrównoważony, czyli taki, który zapewnia uczciwe ⚖️ wynagrodzenie za pracę, nikt nie bogaci się kosztem innych oraz żadna ze stron nie jest poszkodowana.

⚫ Kluczowe jest uczciwe rozliczanie się z twórcami. Na dłuższą metę będą to też wymierne korzyści dla całego środowiska kreatywnego.

⚫ ZAiKS chroni twórców, stawia na rozwój i edukację całej branży, ponieważ sektor kultury i sektor kreatywny to potężna gałąź światowej gospodarki i ma znaczący wpływ na społeczeństwa całego globu. 🌍

💬 Dlaczego wykup praw autorskich staje się coraz bardziej powszechny?

Optymalizacja kosztów 💸
Wykup praw autorskich poprzez buy-outy jest coraz bardziej atrakcyjny dla nadawców, producentów i dużych podmiotów cyfrowych. Pozwala im to na optymalizację kosztów i tani dostęp do wysokiej jakości twórczości.
Rozwój VOD 🎬
Muzyka i ścieżki dźwiękowe tworzone przez autorów tekstów i kompozytorów odgrywają ogromną rolę w sukcesie platform VOD. W wielu przypadkach platformy cyfrowe są nie tylko dystrybutorami utworów, ale są również ich producentami. Oznacza to, że ich siła przetargowa w stosunku do twórców jest bardzo duża.
Narzucanie prawa z USA 🇺🇸
Platformy streamingowe wykorzystują różnice w prawach poszczególnych krajów. Stosują przepisy obowiązujące w USA poza granicami tego kraju, aby uniknąć lokalnych przepisów, które mogą chronić twórców przed wykupem. W ten sposób mogą również obejść krajowe stowarzyszenia autorów. Ma to na celu uniknięcie płacenia tantiem twórcom.
W samych Stanach Zjednoczonych platformy nie są zwolnione z płacenia tantiem – wypłacają je za pośrednictwem związków twórców i artystów wykonawców – tzw. gildii. Jednak tantiemy te są niezwykle niskie, co jest jednym z powodów strajków m.in. scenarzystów i aktorów. Jednocześnie platformy lobbują, żeby prawa do wynagrodzenia za eksploatację utworów nie wprowadzać w innych krajach.
Świat po COVID-19 🌍
Nowe produkcje telewizyjne i filmowe mocno wyhamowały w okresie pandemii. Kryzys branży kreatywnej zmuszał twórców do godzenia się na warunki, na które nie zgodziliby się przed pandemią.

✅ Jak rozpoznać klauzule buy-out w umowach?

Umowy typu buy-out zawierają zwykle klauzule wykupu i zrzeczenia się przyszłych przychodów lub odniesienia do tzw. pracy na zlecenie.
W konsekwencji zapisy te przenoszą wszystkie prawa do dzieła twórczego w zamian za jednorazową zapłatę.
W zamian twórcy zrzekają się pełnej kontroli nad swoim dziełem i zrzekają się prawa do jakichkolwiek przyszłych dochodów z tego tytułu.

👇 Poniżej pokazujemy typowy przykład klauzuli wykupu w umowie anglojęzycznej:

Jeśli chcesz się dowiedzieć więcej skontaktuj się z nami. 📩

🌍 Jakie rozwiązania prawne chronią twórczynie i twórców przed buy-out'ami na świecie?

USA

W Stanach Zjednoczonych 🇺🇸 wykup praw autorskich działa inaczej niż w innych regionach świata, np. w Europie.
Zgodnie z prawem amerykańskim, wykup może pojawić się w umowach oznaczonych jako "Work Made for Hire", które zgodnie z tamtejszym prawem stanowią, że to pracodawca jest autorem utworu i jest automatycznie uprawniony do wszystkich praw autorskich do wyprodukowanego dzieła.
W świecie streamingu takie rozwiązanie prawne jest skrajnie niekorzystne dla autorów i kompozytorów.
Tradycyjne umowy "Work Made for Hire" w przemyśle audiowizualnym dawały twórcom prawo do otrzymywania tantiem za wykonanie utworu. Jednak niestety nowy model umów buy-out usuwa tę opcję i pozbawia autorów tego tradycyjnego modelu rozliczeń.
W Stanach Zjednoczonych platformy nie są zwolnione z płacenia tantiem – wypłacają je za pośrednictwem związków twórców i artystów wykonawców – tzw. gildii. Jednak tantiemy te są niskie, co jest jednym z powodów strajków m.in. scenarzystów i aktorów. Jednocześnie platformy lobbują, żeby prawa do wynagrodzenia za eksploatację utworów nie wprowadzać w innych krajach.

Europa

Prawo obowiązujące w Europie zazwyczaj chroni twórców lepiej niż w innych regionach świata.
W kilku krajach Unii Europejskiej 🇪🇺 umowy wykupu są ograniczone dzięki przepisom, które wymagają godziwego wynagrodzenia za korzystanie z utworów.
Przykłady tego rodzaju przepisów można znaleźć we Włoszech 🇮🇹 i Hiszpanii 🇪🇸.
Niemcy 🇩🇪 i Holandia 🇳🇱 wprowadziły przepisy korzystne dla twórców, które stanowią nadrzędną i obowiązkową zasadę całkowicie zakazującą lub ograniczającą stosowanie umów wykupu praw autorskich.
Najbardziej korzystne dla twórców rozwiązania przyjęła Francja 🇫🇷. W tym kraju umowy regulujące pracę kompozytorów muszą być oparte na prawie francuskim.

Ameryka Łacińska

W Ameryce Łacińskiej obowiązują rozwiązania prawne, które wspierają twórców w zakresie walki z buy-out'ami.
Grupa krajów, w tym Nikaragua 🇳🇮, Chile 🇨🇱, Kolumbia 🇨🇴, Ekwador 🇪🇨, Panama 🇵🇦, Meksyk 🇲🇽 i Urugwaj 🇺🇾, ma ustawodawstwo, które gwarantuje twórcom niezbywalne prawo do wynagrodzenia w przypadku, jeśli w umowach są zapisy dotyczące przeniesienia praw na producenta.

Azja-Pacyfik

W regionie Azji i Pacyfiku niewiele terytoriów posiada przepisy regulujące nieuczciwe warunki umów buy-out.
Jednakże prowadzone są tam badania mające na celu poznanie stanu faktycznego praw twórców oraz wypracowanie rekomendacji dot. koniecznych zmian.

🛟 Gdzie twórcy mogą szukać pomocy w zakresie umów buy-out?

Najlepszym miejscem do znalezienia pomocy w zakresie umów buy-out są stowarzyszenia autorów i organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, takie jak ZAiKS.
Naszym zadaniem jest dbanie o interesy twórców, ochrona ich praw i negocjowanie najlepszych możliwych warunków dotyczących eksploatacji ich utworów.
Jeśli potrzebujesz pomocy z buy-out'em, skontaktuj się z nami.

O nas

Dla autorów

Licencje

Inne

fot. Hubert Grygielewicz