Zarządzanie prawami

Zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi zmierza do uproszczenia zawarcia kontraktu pomiędzy autorami a użytkownikami korzystającymi z wielu utworów.

Aby uprościć drogę uzyskiwania przez użytkownika tysięcy zgód oraz przekazywania autorom należnych im wynagrodzeń, ustawa powołała do życia tzw. organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i wyposażyła je w szczególne uprawnienia.
Gdyby nie było takiej organizacji, przed wykorzystaniem każdego utworu, każdy użytkownik musiałby pytać o zgodę każdego autora osobno, bez względu na jego miejsce zamieszkania, pochodzenie narodowe i rodzaj twórczości.

Zgodnie z art.104 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i decyzją Ministra Kultury i Sztuki (opublikowaną w Monitorze  Polskim) Stowarzyszenie Autorów ZAiKS jest  organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, co oznacza, że z mocy prawa zarządza i chroni powierzone mu prawa autorskie, inkasuje honoraria autorskie, kontroluje sposób wykorzystania utworów, występuje na drogę procesową w przypadku naruszeń prawa, udziela zezwoleń na wykorzystanie swego repertuaru na różnych polach eksploatacji.

Dzięki ratyfikowanym przez Polskę konwencjom o ochronie praw autorskich (konwencji berneńskiej, konwencji powszechnej) oraz ponad 100 umowom bilateralnym z podobnymi organizacjami z całego świata, na repertuar ZAiKSu składają się utwory zarówno autorów polskich jak i zagranicznych z wszystkich kontynentów, łącznie ok. 2,5 mln autorów i ok.17 mln utworów, co stanowi około 96 % światowego repertuaru.

W imieniu tej grupy autorów ZAiKS  udziela zgody na korzystanie z  utworów wszystkim zainteresowanym użytkownikom. Zgoda ta przyjmuje formę umowy, tzw. licencji. Licencja upoważnia do korzystania z utworów w określony sposób, na określonych polach eksploatacji, przez określony czas.

Z punktu widzenia prawa brak licencji jest naruszeniem autorskich praw majątkowych i rodzi odpowiedzialność cywilną (art.79 ustawy), a także odpowiedzialność karną (art.116 i 117 ustawy).

Szczególnymi uprawnieniami przyznanymi ZAiKSowi ustawą, poza wyżej wymienionymi, są:

1/ domniemanie zarządu (art.105 ust.1 ustawy) co skutkuje tym, że w ramach pól wskazanych w decyzji Ministra, ZAiKS nie musi udowadniać, którego z autorów z imienia i nazwiska reprezentuje,

2/ roszczenie informacyjne (art.105 ust.2 ustawy) uprawniające do żądania udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia wysokości dochodzonych wynagrodzeń autorskich.

3/ legitymacja procesowa (art.105 ust.1 ustawy), czyli możliwość występowania do sądu z roszczeniami wobec naruszycieli praw autorskich.

Jako organizacja zbiorowego zarządzania  w postępowaniu karnym przeciwko naruszycielom prawa ZAiKS jest traktowany jak pokrzywdzony autor (art.122 bis ustawy).